KIRIM TÜRKLERİNİN MİLLÎ MÜCADELESİ

Geçici “Vilâyet İhtilal Komitesi”nin ömrü sadece bir gün oldu, Rus demokrat partileri ve teşkilatlarıyla Ermenilerin temsilcileri Bolşeviklerle her nevi iş birliğini red edip komiteden ayrıldıkları için komite derhal dağıldı. 356 Bu yüzden Rus demokratları daha 8/21 Kasım 1917’de yeniden vilâyet idaresinin söz sahibi bir teşkilâtını kurmak mecburiyeti karşısında kaldılar. Bunun için vilâyet meclisi Simferopol şehir duması ve Rus partilerinin temsilcileriyle birlikte bu çok önemli meseleye bir çözüm bulmak için 20 Kasım / 3 Aralık 1917’de şehir ve köy idarelerinin katıldığı bir tüm vilâyet kongresini toplamak kararını aldılar. 357 Kırım’daki sair millî olaylar için 1917’nin Kasım ve Aralık ayları çok önemli olmuşlardır. 3/16 Kasım, 1917’de358 Millî Müze359, “İsmail Bey Gasprinskij” Pedagoji Enstitüsü 360 ve Millî Sanat Okulu 361 Bahçesaray’da törenle açıldılar. Bu tören genel bir millî nümayişe dönüştü ve yarımadanın bütün halkına Kırım Türklerinin yeni ciddî faaliyetlerde bulunduklarını ispat etti. Müslüman İcra Komitesi’nin yayın organı olan “Millet” bu olayı aşağıdaki sözlerle yorumladı: _______________________ 353 JV. (350), y.a.g.e. 354 JV. (352), y.a.g.e. 355 Elagin (125), cilt V, s. 213. 356 9 Kasım 1917 tarih ve 89 no’lu JV. Elagin’den (125), cilt V, sayfa 212 naklen. 357 Y.a.g. kaynak. 358 Kırım Tatarları, No. cilt II, sayfa 359’da. 359 Millî müze Kırım’ın önemli bir tarihî abidesi olan Bahçesaray’daki han sarayında kurulmuştu. Bu saray 29 Eylül / 12 Ekim 1917’de vilâyet komiserinin protestosuna rağmen Müslüman İcra Komitesine devredildi, idareciliğine tahsillerini İtalyan ve Fransız sanat okullarında yapmış olan kabiliyetli iki yerli ressam olan Hüseyin Badaninski ve Abdurrefi Abiyev getirildiler. Badaninski aynı zamanda millî müzenin müdürüydü. (3 Ekim 1917 tarih ve 73 no’lu Mil.; Seydahmet (28), s. 101 -102; Hacı Bilal (80), s. 17; No (335), cilt II, S. 172). 360 “Gasprinski” pedagoji enstitüsü Bahçesaray’daki Orta Medrese’de kurulmuştu, Enstitünün kuruluşu 1917 Ağustos’unda olmuştu. Müslüman İcra Komitesinin teşkil ettiği pedagoji enstitüsü kurucu komisyonu bu iş için özel bir bildiriyle halka müracaat etti. Bunun üzerine kısa zamanda kuruluşu sağlayan büyük para yardımları yapıldı. (Dörtel (91), s. 6; Aytuvgan (80), s. 8; Hatif (248), s. 45-47; Seydahmet (45), s. 207- 208). 361 Sanat okulunun müdürlüğüne Abdurrefi Abiyev tayin edildi (Aytuvgan (80), s. 8). “Bütün Kırım halkını ve özellikle de Bahçesaraylıları bu üç müessesenin açılışından dolayı candan kutlarız. 150 yıldan beri esaret altında yaşayan Bahçesaray şehri böylece geçmişte olduğu gibi yeniden Kırım’daki kültür ve ilmin merkezi olmuştur. Daha üç yıl önce “Zincirli” medresede bir reform yapmak imkânları olmayan Kırım Müslümanları bugün üç yeni kültür müessesesinin açılışını yapıyorlar. Kırım Müslümanlarının yakın bir gelecekte en kutsal ve yüce ülkülerine ulaşacaklarına şüphe yoktur. Onlar en kığa zamanda millî enstitü ve üniversiteler, millî bir akademi ve sair ilim müesseselerini kuracaklar ve bu yoldan parlak geçmişlerinin yeniden doğuşuna ulaşacaklardır. Bağımsızlık içindeki bir hayatın 150 yıl önce sönen ışıkları yeniden parlayacak, 150 yıldan beri esarete mahkûm edilmiş olan Kırım Müslümanları yeniden iktidarı ele geçirecekler ve kirli eller tarafından tahrip edilmiş olan kütüphaneler yeniden dolacaklardır. Kırım Müslümanlarının kendileri idarelerinin hâkimi olacaklar ve yeniden şaşaa ve medeniyet içinde hür bir hayat yaşayacaklardır. Devletler, hükümdarlar ve insanlar ölürler, fakat milletler yaşamaya devam ederler ve kendilerini zulümden kurtarmanın yollarını bulurlar. Lehistan, Finlandiya, Ukrayna ve Rusya’nın diğer kavimleri buna örnektirler. Biz de 150 yıllık bir esaretin ağırlığına ve tahammül ettiğimiz zorluklara rağmen ölmemiş olan bir milletiz. Kırım Müslümanlarının bugün hürriyet bayrağı altında toplanmış olmaları ve aynı ülkü ve hedefe giden müşterek bir yolda yürümeleri atalarına lâyık olduklarını ve onlardan kalan mirası koruyacaklarını gösterir.   Bir ellerinde kalem diğer ellerinde kılıç tutan ataları gibi Kırım Müslümanları bugün bir taraftan kültür müesseseleri kurarken diğer taraftan da millî alaylar teşkil etmektedirler. Kırım Müslümanları bugün hür yaşamayı ve kelimenin tam anlamıyla bir millet olmayı arzu ediyorlar. Kırım Müslümanları yaptıklarıyla haklı olduklarını ve yaşamaya muktedir olduklarını ispat ettiklerine inanıyorlar ve bugünden itibaren arzu ve isteklerine şimdiye kadar diğer milletlerinkine gösterilen saygının aynısının gösterileceği ümidini taşıyorlar.” 362 Çelebi Cihan’ın töreni açış konuşması daha mânâlıdır. 363 Burada bu konuşmanın bazı kısımlarını veriyoruz: “Ulu atalarımızın abidelerinin ortasında bulunuyoruz. Ölüler yaşayan- ________________________ 362 Kasım 1917’in Mil. KM, 1334 (1918), No. 4’deki makalenin aynen neşri ve Hatif (248), s. 48-50. 363 Çelebi Cihan (346), y.a.g.y.; Aytuvgan (80), s. 8. ların yaptıklarına karar veriyorlar. Biz, atalarımızın millî hazinesinden faydalanmaya karar verdik ve bu niyetle millî müzeyi kurduk. Han sarayına el koyduk ve burada millî geçmişimizin bütün belgelerini toplayacağız. Burada güçleri açacağımız kurultayı doğuracak olan millî sanatımızın ürünleri ve siyasî faaliyetlerimizin belgeleri toplanacaktır. (Alkışlar) Biz aynı zamanda, bir vakitler karada ve denizde şan kazanmış fakat bir buçuk asırdan beri esaret ve zulüm altında bulunan millî gök bayrağımızı bu saraya çekmeye yemin ettik. (Uzun süreli alkışlar) Biz millî müzemizi açarak millî kültür, medeniyet ve geleneklerimizin mevcudiyetini ve değerini ispat ediyoruz. Kırım’ın siyasî durumu ve şimdi içinde yaşadığımız devir bize bu tarihî binanın içinde millî kurultayı toplamaya karar aldırdı. Kurultay sadece tarihi sebeplerden dolayı mı toplanacaktır, yoksa millî ve siyasî mecburiyetler mi bunu gerekli kılmaktadırlar? Nefret edilen eski idarenin bütün diğer şeylerin yanısıra siyasî müesseselerimizi de elimizden aldığı sizlerin malumudur. Düzensiz ve fakir olduğumuzu öne sürüp bize düzen, adalet, ilim ve eğitim vaat ettiler. Kırım’ın açık kalpli ve saf Müslümanları bu vaatlere inandılar ve bir buçuk asır ıstırap çektiler. Bir buçuk asır boyunca, edebiyatsız, ilimsiz, sanayisiz, ticaretsiz ve siyasetsiz kaldılar ve esaret ve zulüm altında yaşadılar. 1905 ihtilâli bize beklenen hürriyeti getirmedi, aksine sonra tekrar esarete gömüldük. Açtığımız okullar tekrar kapatıldı, öğretmenler sürüldüler ve millet tekrar ölümün tehdidine maruz kaldı. 27 Şubat 364 ihtilâli eski idareyi süpürdü ve biz halkımızı kızıl bayrak altında topladık. Fakat aylar geçti ve biz ne ilim ve eğitim ne de sanat, sanayi, düzen ve adalet gördük. Düzen daha da bozuldu ve kamu emniyeti hiç hâline getirildi. Etrafımızdaki tek şey dehşet uyandırıcı bir hiçliktir. Meselenin hallini merkezî hükümetten bekledik. Fakat oradan sadece geçici hükümetin devrilmesine sebep olan anarşi geldi ve bütün ülke karışıklığa gömüldü. Biz bu yüzden “Millet! Merkezî hükümetten artık hiçbir şey, bekleme, kendi kaderine kendin sahip ol!” dedik. (Alkışlar) Kırım’ı anarşiden korumaya karar verdik. Kırım’da bir iç savaşa mâni olmak ve bütün Kırım halkının hayatını, şerefini ve malını korumak için 30 Ekim’de 365 Kırım inkılâp erkânı harp heyetini teşkil ettik ve anarşiye alenen harp ilân ettik. Ülkenin bütün vilâyetlerinde anarşinin hâkim olduğu bir devirde biz Kırım’da karışıklıklara mâni oluyor, onu ve halkını koruyoruz. _______________________ 364 Julian takvimine göre. 365 Julian takvimine göre. Bu savaşta galip gelmek için bütün Kırım halkının bizimle birlik olmasını istedik. Biz bu savaşta kahramanca galip geleceğimize ve savaşın sonucunun bütün Kırım halkının lehine olacağına kesinlikle eminiz. Çünkü Kırım onu koruyana aittir. Yaşasın adem-i merkeziyet! (Uzun süreli coşkun alkışlar) Kırım’ı korumak, kendi düzen ve kanunlarını tesis etmek için Kırım Müslümanları Kurultay’ı toplamaya karar vermişlerdir. Çünkü o, Türk ırkına yüzyıllar boyunca düzen ve adaleti temin etmiş olan kutsal bir yasama müessesesidir. O, sadece Türklere değil, diğer kavimlere de adaletin ışığını getirmiştir. Halkımız Kurultay’ı sadece kendi hâkimiyetini tesis için istememekte, Kırım’ın diğer sakinleri ile birlikte çalışmayı arzu etmektedir. Halkımız âdildir. O, sadece kendisini düşünenlerden değildir. O, başka kavimlerin dertlerini de üstlenmiştir ve başkalarının haklarını da kendi hakları derecesinde kabul edip onlara saygı göstermektedir. O, Kırım’ın diğer sakinleri ile müştereken mesut bir hayatı mümkün kılmak istemektedir. (Alkışlar) Kırım’da birçok çiçekler, değişik renk ve râyihalarla yetişir. Bu çiçekler, Kırım’da yaşayan milletleri Müslümanlar, Ruslar, Yahudiler, Rumlar, Almanlar vesaire – temsil ederler. Kurultayın hedefi hepsini toplamak, onlardan şahane bir buket yapıp Kırım’ı hakikî bir kültür İsviçresi hâline getirmektir. Millî Kurultay sadece Müslümanlarla değil, diğer milletlerle de ilgilenecektir, onları iş birliğine davet etmektedir ve onlarla aynı tempoda yürüyecektir. Milletimiz burada sadece işi başlatandır. Bizi tanımayanlara her milletin haklarını tam bir kabulle dolu olan tarihimizi gösteririz. Bu haklar karşılıklı olarak ve bütün gelecekte kabul Sayı: 134 Emel Ocak – Şubat 1983 _____________________________________________________________ 23 edileceklerdir. Kurultay bütün Kırım halklarının ideallerini gerçekleştirecektir.”366 Bu nutuk, Kırım Türklerinin yeni millî ve siyasî programını teşkil ediyordu, yeni durumdan kaynaklanmıştı ve Çelebi Cihan’ın vurgulamış olduğu adem-i merkeziyet programına dayanıyordu. Aynı zamanda diğer Kırım sâkinlerinin tümüne Çelebi Cihan vasıtasıyla Kırım Türkleriyle kardeşçe iş birliği etmeleri yolundaki bir daveti ihtiva ediyordu. Rus kamuoyunun bu yeni programa ve Çelebi Cihan’ın çağrısına karşı olan reaksiyonlarını sonraki olayları takip ederken göstereceğiz. 9/22 Kasım 1917’de radyo Rusya halklarına Merkezî Rada’nın (Ukrayna hükümeti) III. Universal’i (Devlet Kurucu Meclisi) açtığını ve Bağımsız Ukrayna Halk Cumhuriyetini ilân ettiğini bildiriyor ve Ukrayna devletine dahil edilen vilâyetleri sayıyordu. Tavriya vilâyetinin üç kuzey kazası Ukrayna Cumhuriyetine dâhil edilmiş ve Kırım Ukrayna hudutları _______________________ 366 Çelebi Cihan (346), y.a.g.y. dışında kalmıştı. 367 Bu andan itibaren Kırım hem Rusya’dan hem de Tavriya vilâyetinde çoğunluğu teşkil eden Slavlarla meskûn üç kuzey kazasından ayrılmıştı. 368 Ukrayna’nın yeni sınırlarıyla ikiye bölünmüş olan Tavriya vilâyeti fiilen son bulmuş ve Kırım Türkleri vilâyetin etnik bir azınlığından yarımadanın çoğunluğu hâline gelmişlerdi. Tek istisnayı Sevastopol ve Kerç şehirleri teşkil ediyorlardı. 369 Aynı zamanda Kırım’daki idarî vilâyet teşkilâtları kara üslerini kaybediyor ve destek aldıkları ana üsleriyle aralarındaki rabıta kesiliyordu. Kısacası kuvvetler dengesinde Kırım Türklerinin lehine bir değişiklik meydana gelmişti. Kırım’ın kaderi meselesi bu andan itibaren kendiliğinden bir aktüalite kazanmıştı ve hallini bekliyordu. Sonra göreceğimiz gibi demokratik Rus teşkilâtları bu istikamette ciddî bir şeyler yapmaktan aciz olduklarını göstermişler ve böylece Kırım Türk idaresi meselenin halline teşebbüs etmişti. 11/24 Kasım 1917’de Çelebi Cihan’ın başkanlığında Müslüman İcra Komitesi olağanüstü bir toplantı yaptı ve Kırım Türklerinin yarımadanın kaderine yön vermek zorunda oldukları tespit edildi. Bu da kısaca dile getirildi: “Kırım Kırımlılarındır.”370 Bu karar Müslüman İcra Komitesi tarafından 11 / 24 ve 15 / 28 Kasım 1917’de bir ilân şeklinde tüm Kırım halkına açıklandı. 371 _______________________ 367 Documents ukrainiens publies par la Societe deş Nations, s. 8, III me Üniversel. Seydahmet (3), s, 11’den naklen; Ukraina Cumhuriyetinin manifesti (Manifest der Ukrainischen Republik) 9 Kasım 1917 tarihli, KM, 1334 (1918), No. 2, s. 25’te; TE Sayı: 134 Emel Ocak – Şubat 1983 _____________________________________________________________ 24 (312), 30 Haziran 1918; Spuler (25), s. 263; Die auswärtige Lage (Haricî Durum), WZ, 22 Aralık 1917, No. 300, s. 1’de; Die Republik Ukraine (Ukrayna Cumhuriyeti), BGANN, 20 Aralık 1917, No. 298, s. 1’de; NPZ, 20 Aralık 1917, No. 647, s. 1; Die Ukraine (Ukrayna’nın sınırlarını gösteren bir harita ile birlikte), NPZ, 23 Aralık 1917, No. 653, s. 1’de; Die Staaten – Neubildung in Russland (Rusya’da yeni devletler teşkili) (Rusya, Beyaz Rutenya, Ukrayna, Don, Kırım, Şamara, Sibirya ve Türkistan haritası ile birlikte) Po., 23 Ocak 1918, No. 42, s. 1’de; Aleksander Achmatowicz: Tragedja Tatarow Krymskich (Kırım Tatarlarının Faciası), RT, cilt l, s. 257-258’de. 368 1897 istatistiğine göre Kırım Türkleri Tavriya vilâyeti nüfusunun % 13’ünü teşkil ediyorlardı. (Semenov (10), s. 218). 369 451 no’lu dipnota bakın, adı geçenlerle karşılaştırın: Altdorffer (237), s. 97-98: O. Rescher, Einige Bemerkungen und Notizen über die Krimtataren (Kırım Tatarları hakkında bazı mülahazalar ve notlar), Isl., cilt V, s. 155’de; Yunus Nadi: Kırım’ın mukadderatı, TE, 3 Mayıs 1918, No. 2443’de; TE (327), 9 Haziran 1918; Die Krimfrage (Kırım Meselesi), Po., 27 Mart 1918, No. 158, s. 2’de; Kırım ve Ukraina, Ik., 2 Nisan 1918, No. 7595’de; Kırım ile Ukraina arasında, İk., 25 Eylül 1918, No. 7765’de. 370 Hatif (248), s. 70; Otar (108), No. 6, s. 16; Ülküsal (165), s. 25; No, cilt III, s. 183. 371 GT, 11 Kasım 1917, No. 15. Elagin’den (125), cilt V, s. 213-214 naklen; NO, cilt III, s. 183 11/24 Kasım 1917 bildirisinde Müslüman İcra Komitesi, Ukrayna Cumhuriyetinin doğuşunu tebrik ediyor, bu münasebetle Kırım Türklerinin “Kırım’da hiçbir zaman bir milletin diğerleri üzerinde hegemonya kurmasına” müsaade etmeyeceğini vurguluyor. “Kırım, Kırımlılarındır” prensibini kabulleniyor ve yarımadanın tüm halkını “Kırım’da yaşayan bütün halkların menfaati için müşterek ve müttefik bir mesaide birleşmeye” davet ediyordu372. Aynı zamanda millî basın bu istikamette yoğun bir propagandaya başlamıştı. (devam edecek)