Emel KIRIM VAKFI
Emel Fikir Kültür Konferansları çerçevesinde “105. Yılında Kırım Halk Cumhuriyeti” başlığıyla çevrim içi konferans yapıldı. 105 yıl önce 26 Aralık 1917’de 1. Kırım Tatar Milli Kurultayı Kırım Anayasasını kabul ederek Kırım Halk Cumhuriyeti’nin kurulduğunu ilan etmişti. Emel Kırım Vakfı tarafından düzenlenen konferansta, Türk dünyasında kurulan bu ilk cumhuriyet anıldı ve tüm yönleriyle ele alındı.
Emel Kırım Vakfı Başkanı Zafer Karatay açılış konuşmasında, Kırım Halk Cumhuriyeti’ne giden süreci ve gerek Türk tarihi gerekse Kırım tarihi için önemini vurguladı. Kırım Türklerinin bağımsızlık göstergesi olan Tarak Tamgali Gökbayrağın , “and etkenmen”milli marşının bu dönemin mirası olduğunu ve bolşevik Rusların kırım’ı işgaliyle sona eren bu ağımsızlık döneminin kırım türklerinin milli emelleri olduğunu söyleyen Zafer Karatay, sürgün sonrası büyük bir mücadeleyle vatanlarına dönen kırım tatarlarının, yavaş yavaş milli haklarını geri alırken Rusyanın yeniden işgaline uğradıklarını ama halen devam eden savaşın Ukrayna ve Kırım Tatarlarının zaferiyle biteceğini kaydetti.
EMEL KIRIM VAKFI’NIN KONFERANSINDA KIRIM HALK CUMHURİYETİ ANILDI
Ardından Kırım’dan gazeteci yazar Zera Bekirova, Kırım Halk Cumhuriyeti’nde kadınların rolü ve Kırım Tatar halkının önemine dikkat çekti. Romanya Dobruca’dan Mehmet Niyazi Kültür Derneği Başkanı Erol Murad, Kırım Tatar milli hareketinde Kırım Halk Cumhuriyeti hakkında ve Romanya Tatarları Milli Günü hakkında bilgi verdi. Emel Dergisi adına editör, Yönetim Kurulu üyesi Bülent Tanatar, değişik kaynaklarda Kırım Halk Cumhuriyeti, Kırım Ahali Cumhuriyeti, Kırım Demokratik Cumhuriyeti olarak geçen oluşumun her ne kadar Mart-Aralık 1917 arasındaki 9 ay içinde zirvesine çıkan bir devrimci yükselişin sonucu olsa da kökleri Gaspıralı’ya dek giden bir uyanış süreciyle bağlantılı olduğunu, bugünden baktığımızda 105 yıl önce ilan edilen cumhuriyetin temel yasasının her düzeyde seçimlere dayalı, kadın-erkek eşitliğini öngören, statü göstergelerini reddeden, eşitlikçi-halkçı çizgisiyle siyaseten ne kadar olgun olduğunu gösterdiğini ifade etti. Ayrıca 1783’te Rusya imparatorluğu tarafından bağımsızlıkları ellerinden alınan Kırım Tatarlarının aradan geçen 135 küsur yıldan sonra bulduğu ilk fırsatta millî varlıklarına sahip çıkıp kendi kaderini belirlemeye girişmelerinin daha sonraki Kırım Sovyet Sosyalist Muhtar Cumhuriyeti döneminde sıradan bir azınlık değil, yerli halk olarak Kırım’da söz sahibi bir antite olmalarına önayak olduğunun, ağır 1944 sürgünü koşullarında tekrar Kırım’a geri dönüp millî cumhuriyetlerini ayağa dikme mücadelelerine tarihsel bir rehber teşkil ettiğinin altını çizdi.
Programda konuşan Kırım Vakfı Başkanı Tuncer Kalkay ise “İsmail Bey Gaspıralı’nın aydınlattığı bu yolda vatanın bağımsızlığında gençlerin öncülüğündeki milli kurultayda Kırım Halk Cumhuriyeti ilan edilmişti” ifadelerini kullandı.
Bir dönem Kırım Mühendislik Pedagoji üniversitesinde de görev yapan Prof. Dr. Zuhal Yüksel ise Kırım Halk Cumhuriyeti mi, Ahali Cumhuriyeti mi sorusuna açıklık getirdi. 1917 yılındaki Kurultay tutanaklarının orijinalini okuduğunu ve yayına hazırladığını, tutanağın hiçbir yerinde “Ahali Cumhuriyeti” sözü geçmediğini hep Kırım Halk Cumhuriyeti dendiğini, “ahali” sözcüğünün Rusça tutanakların ve haberlerin o dönem tercüme edilerek, o yıllarda “halk” yerine kullanılan ahali sözcüğünün kullanıldığını söyledi ve tutanaklarda anayasanın kabul edilirken yapılan konuşmaları ve delegelerin o geceki coşkusunu aktardı.
Emel Kırım Vakfının düzenlediği konferansta, Kırım ve o dönem üzerine çalışmalarıyla tanınan Kırklareli Üniversitesi öğretim üyesi Doç Dr. Kamelya Tekne Kırım Halk Cumhuriyetinin Türk ve dünya tarihi içindeki önemini, Yaş Tatarlar hareketinden Fazıl can, Kırım Halk Cumhuriyeti şerefine düzenledikleri satranç turnuvası hakkında bilgi verdi ayrıca Fazıl Can, genç tarihçi Taha Bayraktar ve Karaman’dan programa katılan, Kırım’da doğan ama 2014’teki Rusya işgali sebebiyle kırımı terk etmek zorunda kalan Sevgi Akgül, gençler adına çok anlamlı konuşma ve değerlendirmeler yaptılar ve Kırım Tatar halkının tarihi şahsiyetleri; Numan Çelebicihan, Cafer Seydahmet Kırımer, Seyitcelil Hattat, Şefika Gaspıralı, Abdurrahman Teberdar, Hasan Sabri Ayvaz, Veli İbrahim, Osman Akçokraklı ve Kurultay’a emeği geçen tüm Kırım Tatar aydınlarını andılar.
Programın son bölümünde, yönetmen Zafer Karatay’ın 1993 yılında çektiği ve ilk defa TRT’de 1994 senesinde yayınlanan 6 bölümlük Kırım Belgeselinin “Gökbayrak Hansarayında Dalgalanıyor” adlı üçüncü bölümünün gösterimi yapıldı. Bu belgesel ve bu belgeselin görüntüleri uzun yıllar Kırım Devlet televizyonu Kırım Tatar yayınlarında kullanılmış ve Türkiye’de çok büyük etki yaratmıştı. Belgesel aynı zamanda TRT ve Türk televizyonlarında Türk dünyası hakkındaki en uzun ilk belgesel olma özelliği de taşıyor.
Programın sonunda Kırım Tatar Millî Meclisi üyesi Gülnar Bekirova, böyle programın sık yapılmasını, özellikle belgeselin gençlerimize tekrar tekrar gösterilmesi gerektiğini vurguladı ve hazırlayanlara katılanlara teşekkür etti.
