Bülent TANATAR.
Kırım Tatar sanat tarihçisi İsmet Zaatov 1991 başında Yıldız dergisinde yayımlanmış “Milliy Muzıkamız Tarihından” adlı makalesinde modern Kırım Tatar müziğinin tarihçesini 19. yüzyılın son çeyreğinden başlayıp özetledikten sonra günümüze gelir ve o zaman için güncel olan yeni nesil Kırım Tatar müzisyenlerinden öne çıkan isimleri bir bir sıralar: “Bir qaç yıldan son, sanağa … Enver Seit-Abdulov, Enver İzmaylov, Narket Ramazanov, Rustem Faizov, Server Kakura, Server Kerimov, İbraim Egizov kibi çalgıcılar köterileler. Enver Seit-Abdulov GDR’de (Doğu Almanya) olıp keçken halqara bayanistler konkursının laureatı ola. Yetmişinci senelerde olarnın arasında bir yaş sıma daa peyda ola. Merziye Halitova Taşkentte qonsevatoriyanı muvafakiyetnen bitirip, icadiy işke berile ve çoq vakıt keçmeden SSSR Kompozitorlar Soyuzında (Birliginde) aza olaraq qabul oluna.”[1] Gerçekten bugün 50’li yaşlardaki bu nesil müzisyenler bitmeyecek gibi görünen uzun sürgünlük döneminin ardından vatana dönen Kırım Tatarlarının Kırım’ı tekrar vatan yapma gayretleri içinde kendi paylarına düşen sanatsal yaratıcılıklarını toplumun hizmetine sunma işlevini başarıyla yerine getirdiler. Aynı nesle mensup şarkıcıların değeri ve hizmetleri bir yana bırakılacak olursa, söz konusu nesil müzisyenleri kurdukları müzik grupları, katıldıkları festival ve radyo-televizyon programları, kazandıkları ödüller, yetiştirdikleri yeni müzisyenler, onurlandırdıkları düğün-derneklerle Kırım Tatarlarının hafızası ve bilincinde her daim anılacak izler bırakmayı bildiler.[2] Biz bu yazıda söz konusu nesle ait olup daha 1982 yılında o zamanki Doğu Almanya’da yukarıdaki anılan alıntıda da zikredilen prestijli bir “uluslararası” ödül kazanarak kariyerine başlamasına rağmen Sovyetler Birliği’nin yıkılıp yerine yepyeni düzenlerin kurulduğu yarı-kaotik süreçte ikbalini cette aramak durumunda kaldığından belki, vatan Kırım’da yeterince tanınmayan bir bayan (düğmeli akordeon) ustasından, Enver Seit-Abdulov’dan bahsedeceğiz kısaca.
1957 yılında Özbekistan’ın Çırçık şehrinde müziksever bir aile (annesi Hatice hanım halk yırları söyler,[3] bir ağabeyi akordeon çalardı) içinde dünyaya gelen Enver Seit-Abdulov küçük yaşta müzikal istidat gösterdiğinden ilköğrenimini 1966-1972 yılları arasında Hamza adına 1. No.lu müzik okulunda gördükten sonra sınavla seçildiği Moskova’nın meşhur müzik okullarından Gnesinler adına Müzik Okulu’na gitti.[4] 1972-1977 yıllarında lise düzeyindeki bu okulu V. Buravlev’in sınıfında bitirdikten sonra aynı adlı kuruluşun yüksek öğrenim seviyesindeki enstitüsünde[5]1977-1982 yılları arasında sürdürdüğü ileri müzik eğitimini aynı zamanda övgüye değer sanatçı (zaslujennıy, emeritus, nam kazangan artist) olan (daha sonra, 1994’ten itibaren “halk artisti” unvanına sahip olacaktır) Prof. Fridrih Lips’in sınıfında tamamladı.[6] Aynı yıl hocasının teşvikiyle katıldığı Doğu Almanya’nın Çekya sınırındaki küçük Klingenthal şehrinde düzenlenen itibarlı uluslararası akordeon müziği yarışmasının (Klingenthaler Internationale Akkordeon Wettbewerbe) büyükler kategorisinde (IV. kategori) birincilik ödülünü kazandı.[7] Bu yüksek başarının ardından Rusya Kültür Bakanlığı’na bağlı bir uzman komisyon kendisine solo konserlere çıkma hakkını verdi.
Ardından İvanovo’da istihkam taburunda bir buçuk yıl süren askerlik görevini ifa etmeye başladı. 1984’de askerlik dönüşü öğretim üyesi olarak (prepodavatel’ spetsialnıy ditsiplin) Muhtar Eşref adına Taşkent Devlet Konservatuarı’na girdi. 1984-1987 arasında Gnesin’ler adına Müzik ve Pedagoji Enstitüsü’nde dışarıdan (zaoçnıy) doktora muadili sayılan assistentura-stajirovka yaptı. 1987’deki mezuniyetinden sonra Taşkent konservatuarında halk müziği çalgıları icrası kürsüsünde 1993 yazına dek önce yardımcı-doçent (assistent stajyor), daha sonra doçent (dotsent) olarak çalıştı. Bu dönemde gerek konser icracısı, eğitmen veya festival katılımcısı gerek jüri üyesi olarak muhtelif çağrılar aldı. Mesela, 1989 yılı temmuz ayında Yugoslavya’nın Kragujevac şehrinde katıldığı bir uluslararası bayanist-akordeonistler semineri sırasında yaz okulunda ders vermenin yanı sıra Yugoslavya çapında bir akordeon yarışmasında jüri üyeliği yaptı ve iki bölümden oluşan çok başarılı bir konser verdi. 1990 yılı Nisan ayında jüri üyesi ve konser solisti olarak katıldığı Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’teki Orta Asya ve Kazakistan Cumhuriyetleri çapındaki Bayan-Garmonika ve Akordeon Festivali’nde kendini gösterdi. Yine 1990 yılında daha sonra evleneceği meşhur Kırım Tatar bestekârı Merziye Halitova’nın akordeon için yazdığı Ayuv Dağ Sonatı’nı repertuarına alarak önce Moskova’da, sonra Akmescit ve Kezlev’de icra etti. 1991 yılında Kiev’de düzenlenen uluslararası bayanist-akordeonistler festivalinde solist olarak konser verdi.[8] Aynı yılın Nisan ayında Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’te İ. Panitskiy adına düzenlenen Sovyetler Birliği çapındaki bir bayanist-akordeonistler festivalinde birinci seçildi.[9] Bu arada Özbekistan’da ve Kırım’da değişik zamanlarda konuk ve solist olarak birçok televizyon programlarına çıktı. Konserlerinde repertuarındaki J. S. Bach, S. Franck, M. Musorgskiy, S. Prokofyev, C. Saint-Saëns, J. Strauss, İ. Albeniz, İ. Stravinskiy, D. Şostakoviç gibi klasik bestekârların müzik tarihine mal olmuş eserlerinin stilistik yorumlarının yanında E. Mogul, R. İbadlayev, G. Şinderyov, A. Timoşenko, F. Angelis, A. Beloşitskiy, M. Moşkovskiy, D. Klebanov, A. Çernikov, E. Derbenko, V. Zubitskiy, vb. gibi daha modern ve çağdaş bestekârların seçme eser ve parçalarından da örnekler çalmaya özen gösterdi. Enver Seit-Abdulov’un “bayan” icrası içtenliği, yüksek profesyonalizmi ve parlak virtüoz tekniğiyle diğerlerinden ayırtedilir. Onun nadir rastlanan bir iç uyumla temâyüz eden müzikal iç dünyası aynı anda hem hayat sevgisi ve lirizmle hem de kendine has mizahî bir neşeyle doludur. Klasik eserleri çalarken kullandığı asil, ama yalın üslûp hiç kuşkusuz akademik ekol geleneğinin en iyi örneklerini canlandırır.
1993 yazında Taşkent’ten ayrılarak Kırım, Akmescit’e yerleşti. Burada yıl sonuna dek Sevastopol Caddesi üzerindeki Çocuk Sanat Okulu’nda (Detskaya şkola isskustv) ders verdi. Yıl sonunda aldığı bir teklif üzerine İstanbul’a gelip Server Kerimov’un boşalttığı yerden, aynı zamanda devlet senfoni orkestrası birinci kemancısı olan madam Gilda Assa’nın orkestrasına birinci dereceden girdi.[10] Kısa zamanda belkemiği olduğu bu orkestrayla Enver Seit-Abdulov Türkiye’nin hemen her yerinde (burada “Edirne’den Kars’a kadar” deyimini rahatlıkla kullanabiliriz sanırım) ve Kuzey Kıbrıs’ta birçok önemli zat (Kenan Evren, Süleyman Demirel, Ahmet Necdet Sezer, Bill Clinton gibi cumhurbaşkanlarından başlayarak Tansu Çiller, Mesut Yılmaz gibi başbakanlara, valilere, …) ve kurum önünde (Türkiye’deki iş dünyasının bir no.lu gruplarından Koç grubu, Sabancı grubu, Esbank, Tarişbank, …), açılışlarda, davetlerde, düğünlerde, vs. çaldı. 1994 Nisan ayında İstanbul’da Sent-Antuan Kilisesi’nde unutulmaz bir konser verdi. Aynı sıralarda Sibirya’nın merkezî sanayi şehirlerinden Krasnoyarsk’ta düzenlenen “Yenisey Üzerindeki Yıldızlar” adlı 1. Uluslararası Halk Müziği Çalgı Ustaları Festivali’nde (Zvyozdı nad Yeniseyem, 1 Mejdunarodnıy Festival’ masterov narodnogo instrumental’nogo iskusstva) Rusya’nın diğer önde gelen akordeon icracılarının yanı sıra verdiği solo konserde virtüozitesini ne denli mükemmel bir incelikle kullandığını ortaya koydu. Festival tanıtma kitapçığında Natalya Nayko şöyle yazıyordu: “Enver dinleyiciyi Bach’ın, Franck’ın polifonik cycle’ları ölçeğinde bir düş dünyasına sokmaya muktedir ciddî, çok yönlü bir müzisyen. Bununla birlikte, lirik minyatürleri çalarken zarafetini son derece incelikle ortaya koyuyor. Ama asıl bilmemiz gereken, onu emsâlsiz kılan özelliğinin volkanik heyecanının (temperament) ulusal tınılarda –kelimenin tam anlamıyla ustalıkla çalınan o büyüleyici şark melodileri- doğal cisimleşmesini bulduğu ”.[11]
2006 yılında Kırım’a kesin dönüş yapan Enver Seit-Abdulov halen Kırım Endüstri ve Pedagoji Üniversitesi’nde (KİPU) “bayan” ve müzik icrası tarihi dersleri veriyor. Ayrıca fırsat buldukça, kendi gibi müzik hocalarıyla birlikte kurucusu olduğu Georgiy Şenderyov adına Rus Halk Orkestrası (Ruskiy Narodnıy Orkestr imeni Georgiya Şenderyova) adlı orkestrayla çeşitli festivallerde, televizyon kanallarında, vs. çalıyor. 2008 Eylülünde misafir sanatçı olarak çağrıldığı Polonya’nın Koszalin şehrinde düzenlenen 8. Uluslararası Akordeon Müziği Festivali’nde muhteşem bir açılış konseri verdi. Devamında Polonya’nın başka bazı şehirlerinde de bir dizi konser verdi. 2009 yılı Mayıs ayında Enver Seit-Abdulov’un solist olarak katıldığı Ukrayna’nın Lviv vilâyetine bağlı Drogobıç şehrinde düzenlenen 2. Uluslararası Bayanist-Akordeonistler Yarışması’nda yarışmaya hazırladığı, Rüstem Kömürci’nin sanat direktörlüğü ve dirijörlüğündeki KİPU Kırım Tatar öğrenci orkestrası (dört saz, iki kemençe, iki keman, santır, ud, kaval, dare, darbuka, vb.’den oluşan) “karışık ansambl” dalında birinci oldu.[12] Pay sahibi olduğu bu yüksek başarıdan kuşkusuz gurur duyuyor. Son olarak 2009 yılının sonlarında, eski bir mezunu olduğu Gnesinler adına Rusya Müzik Akademisi’nin konser salonunda düzenlenen 21. Uluslararası Bayan ve Bayanistler Festivali’nde 12 Aralık gecesi herkesin gıptayla ayakta alkışladığı kaydadeğer bir konser verdi.[13]
Enver Seit-Abdulov halihazırda Akmescit’te yaşamakta olup zamanını geleceğin birincileri olmalarını umduğu yeni öğrenciler yetiştirerek ve çok yakında çıkacağı yeni konserler için hazırlık yaparak geçiriyor. Hiç bıkmadan çalışıyor ve oburca çalıyor, çalıyor, çalıyor…
[1] İsmet Zaatov, “Milliy Muzıkamız Tarihından”, Yıldız, no.2, 1991, s. 142. Söz konusu makalenin Türkçe tercümesi kısa bir süre sonra Ankara’da çıkan Emel dergisinde (no. 185, Temmuz-Ağustos 1991, s.25-26) çıktı: “Bir kaç yıl sonra sahneye … Enver Seit-Abdulov, Enver izmaylov, Narket Ramazanov, Rüstem Faizov, Server Kakura, Server Kerimov, İbraim Egizov gibi çalgıcılar yetiştiler. Enver Seit-Abdulov Doğu Almanya’da yapılan milletlerarası bayanistler yarışmasının laureat’ı oldu. Yetmişli yıllarda onların arasında genç bir sima daha peyda oldu. Merziye Halitova Taşkent’te konservatuarı başarıyla bitirip besteciliğe başladı ve çok zaman geçmeden SSCB Kompozitörler Birliği’ne üye kabul edildi.”
[2] Gitardan, kemana, nefesli çalgılardan akordeona çok farklı müzik enstrümanlarındaki virtüozite ve kabiliyetleriyle temayüz eden bu müzisyenler kurdukları Uçan-su, Efsane, Kırım gibi ansambllerin Kırım Tatar millî müziğinin devamına ve onun uluslararası düzlemdeki yansımalarına katkısını burada geçerken analım. Kuşkusuz söz konusu müzisyenler sadece dar anlamda millî-etnik-folklorik bir müzik icra etmiyorlar, klasikten caza bir çok müzik janrında da faaliyet gösterip eser veriyorlardı. Bu konuda Enver İzmaylov ve Trio’su ile Server Abkerimov’un müzikal icraatlarını örnek gösterebiliriz. Bestekâr Merziye Halitova’nın sanatsal faaliyeti ise son olarak aldığı Bekir Çobanzade ödülü gibi “ulusal” ödüllerden önce Ukrayna’nın “uluslararası” N. Lısenko ödülüne layık görülmüştü.
[3] Öyle ki Hatice hanım Seitabdulova 1990 yılında Özbekistan’da çıkan Kırım Tatar Müzik Mirasından adlı ikili plakta Aynenni ninnisini okumuştu. Bkz. ekteki plak arka yüzü.
[4] Moskovskaya muzikalnaya uçilişçe imeni Gnesinıh [Gnesin’ler adına Moskova Müzik Okulu].
[5] Gosudartsvennıy muzikalno-pedagogiçeskiy institut imeni Gnesinıh [Gnesin’ler adına Devlet Müzik ve Pedagoji Enstitüsü]. Bugün adı Rossiskaya Akademiya Muziki imeni Gnesinıh’a [Gnesin’ler adına Rusya Müzik Akademisi] çevrilmiş durumda.
[6] Alman kökenli Fridrih Lips 1948 yılında Ural taraflarındaki Çelyabinsk’e bağlı Yemanjelinsk’te doğdu. 1967’de Magnitogorsk Müzik Okulu’nu, 1972’de Gnessih’ler adına Müzik Enstitüsü’nü bitirdi. 1971’de öğretim kadrosunda girdiği aynı okulda 1989 yılında profesör oldu. 1994 yılında Rusya Federasyonu “halk artisti” seçildi. Dünyanın hemen bütün büyük şehirlerindeki konser salonlarında sahneye çıktı. Sınıfından mezun ettiği 30’dan ziyade müzisyen ulusal ve uluslararası ölçekte ödüle layık görüldü. Bilgi için bkz. Rusça “özgür” internet ansiklopedisi Vikipediya’daki Fridrih Robertoviç Lips maddesi.
[7] 1948 yılından beri düzenlenen bu yarışma halen daha kendi janrında en prestijli yarışmadır. Yerel düzeydeki önemli kurullardan seçilerek yarışmaya gelen adaylar birkaç kademeden meydana gelen sıkı bir sınavdan geçerler. Her yarışmacı yarışmadan 3-4 ay önce belirlenen akordeon için yazılmış bir orijinal parça hazırlayarak gelir. Daha sonra yarışma sırasında birkaç bölümden oluşan bir parça (sonat, konçerto, suit, varyasyonlar, vb. gibi formlardaki) çalarlar. Son olarak bir komisyon tarafından seçilerek verilen Bach, vb. kompozitörlerce yazılmış polifonik bir virtüozite parçası çalınır. Seit-Abdulov’un hocası Fridrih Lips de yarışmanın bayan-akordeon dalındaki eski birincileri arasında yer alır. Daha sonraki birinciler arasında “halk artisti” Romanko, Yuriy Şişkin gibi günümüzün önemli sanatçılarını sayabiliriz.
[8] Bu iki etkinliğe dair Ukrayna halk artisti Prof. V. Besfamil’nov’un E. Seit-Abdulov hakkında yazdığı 30.09.1992 tarihli bir referans mektubu için bu yazının ekine bakınız.
[9] Birincilik diplomasının bir kopyası için bu yazının ekine bakınız.
[10] Yeri geldiğinde mevcudu 40 kişiye kadar çıkıyordu.
[11] Natalya Nayko, Buklet Festivalya Zvyozdı nad Yeniseyem.
[12] Gülnara Useinova’nın Golos Krıma’daki yazısının kupürü.
[13] Konser afişi ekte sunulmuştur.