Emel KIRIM VAKFI
Özgür KARAHAN*
Bundan 20 yıl önce, 1999’da ilk Türkçe içerikli Kırım Tatar internet sitesi Vatan KIRIM (vatankirim.net) faaliyete geçti. Aradan geçen 20 senelik zaman zarfında Emel Kırım Vakfı’nın hamiliğini üstlendiği bu yayın Kırım Tatarlarının internetteki temel başvuru kaynaklarından biri olmayı istikrarla sürdürdü.
Vatan KIRIM internet sitemizin açılışının 20. yılı münasebetiyle internetteki Kırım hakkında bildiklerimizi buraya kayıt düşmek istedik. Elbette evrenin sürekli ve hızla genişlemesi gibi üstel bir hızla büyüyen internet aleminde bugün itibariyle bilinen 1,8 milyar internet sitesi olduğunu da göz önüne alırsak bu yazının kusursuz bir kapsayıcılık iddiasında olması mümkün değil. Bu sayı daha üç sene öncesi, 2016’da 900 milyon olarak tahmin ediliyordu. Yine de en bilinen ve yayınına düzenli devam eden internet siteleri ve diasporanın haberleşme listeleri aracılığıyla sosyal medyadaki ilk faaliyetleri hakkında bilgi vermek amacımız. Böylece bu sahada ileride yürütülebilecek bir tarihçe çalışması için Emel sayfaları arasında bir temel meydana getirmiş olacağız. Son yıllarda sayısı giderek artan Kırım veya Ukrayna kaynaklı Kırım Tatar internet siteleri ise bir başka araştırma ve yazı konusu olabilir. Burada bu başlığa pek fazla değinmeyeceğiz. Sadece diasporanın fiilen katkısı ve tesiri olan birkaç örnek üzerinde duracağız.
Benzer şekilde, artık başlı başına bir inceleme ve araştırma konusu olan sosyal medyadaki Kırım Tatar varlığı da bu yazımızın konusu dışındadır.
Kırım Tatarları ile ilgili ilk Internet sitesinin açılmasından bu yana hatırı sayılır sayıda içerik internette yer aldı. Bunların tasnif edilmesi ve mümkün olduğu kadar çok kişiye ulaştırılması amacıyla Emel Kırım Vakfı 2006 yılında KIRIM.net adlı bir proje başlattı. KIRIM.net internette yer alan Kırım ve Kırım Tatarları ile ilgili internet sitelerini toplayan bir rehber olacak; siteler ile ilgili kısa açıklamalar ile ziyaretçilerin aradıkları bilgiye daha kolay ulaşması sağlanacak, öte yandan da Kırım Tatar internet tarihinin oluşturulması için küçük notlar düşülmesi sağlanacaktı. Proje 5 yıl boyunca sürdürüldü. Proje 2011’de sona erse de Internet sitesi halen erişime açıktır. Bu projeye ithafen, bilhassa diasporadaki Kırım Tatarlarının internet faaliyetlerinin tümüne KIRIM.net adını vermenin yanlış olmadığını düşünüyoruz.
*
2001 yılında ICC web sitesinde yayınlanan e-Tatars: Virtual Community of the Crimean Tatar Diaspora başlıklı yazıda henüz ilk yıllarını yaşamasına rağmen hatırı sayılır bir gelişme ve ilerleme kaydeden KIRIM.net’in bir durum tespiti yapılmıştı. Yazı Stockholm’de gerçekleştirilen “INET 2001: The Internet Global Summit” Internet zirvesinde tebliğ olarak sunulmuştu.[1]
*
Kırım Tatarlarının Evi / Home of the Crimean Tatars
Internette ilk görülen Kırım Tatar internet sayfası 1996 yılında Hollanda’da yerleşik S.O.T.A. adlı kuruluşun bünyesinde hazırlanan ve birkaç sayfalık içeriği ile Kırım.net tarihinin ilk adımı kabul edebileceğimiz Kırım Tatarlarının Evi / Home of the Crimean Tatars olmuştu. (www.euronet.nl/users/sota/krimtatar.html) . Kendine ait özgün bir alan adı olmayan sitenin içinde barındırdığı İngilizce metinler Kırım Tatarlarının internette yer alan ilk bilgileri idi. Emel Dergisindeki bazı makaleler de siteye aktarılmış ve internette Kırım Tatarları hakkında yer bulan ilk yazılar bu makaleler olmuştu. Bu kaynağa artık erişilememektedir.
Crimea-L, Kırım Haber e-grupları; ICC.
24 Kasım 1998’de başlatılan Crimea-L “haberleşme listesi” de bir anlamda Kırım Tatarlarının “sosyal medya”ya ilk adımı idi. Ağırlıklı olarak Kırım üzerinde çalışan araştırmacı ve akademisyenlerin İngilizce paylaşımda bulunduğu bu mecra Türkiye’de de internet kullanımının yıllar içinde çok büyük bir ivme ile artması neticesinde çoğunlukla Türkiye’den üyelerin yer aldığı bir topluluk haline geldi. 1999’da eGroups hizmetinin doğması ile grup Haziran 2000’den itibaren buraya taşındı. Dünya çapında 18 milyon kullanıcısı bulunan eGroups çok kısa bir süre sonra, Ağustos 2000’de Yahoo tarafından satın alındı. Crimea-L böylece YahooGroups altyapısını kullanmaya başladı.[2]
Çoğu internet üzerinde birbiriyle tanışmış olan Kırım sevdalılarının yine sanal ortamda bir araya gelerek oluşturduğu uluslararası bir topluluk olan International Committee for Crimea (ICC) Crimea-L’in sahipliği ve yönetimini yapmaktaydı.
2000-2004 yılları arasında ayda ortalama 80 e-posta mesajının paylaşıldığı grubun dili katılımcıların ağırlıklı olarak Türkçe konuşanlardan oluşmaya başlaması ile İngilizceden Türkçeye evrildi. ICC tarafından grubun Türkçe paylaşımları için 2003’te KIRIM Haber adlı yeni bir kardeş grup kurulmasına karar verildi. Böylece Crimea-L’in tam 5. yaş günü olan 24 Kasım 2003’ten itibaren Kırım Haber Türkçe ve Kırım Tatarca, Crimea-L ise İngilizce iletilere ev sahipliği yaptı. ICC içindeki gönüllü grup yöneticileri (moderatörler) mesajların gruba denetimli olarak dağıtımını yapıyor, hassasiyetle ve formal bir şekilde oluşturulan grup kurallarına aykırı olması halinde mesajı dağıtmıyorlardı. Gruba katılanlardan kendilerini asgari seviyede tanıtmalarını ve gerçek kişi olduklarını beyan etmeleri isteniyordu. Gruplara gönderilen mesajların sonunda da ad-soyad ve yaşanan şehirden oluşan imzanın düşülmesi önemli bir kuraldı.
İlerleyen yıllarda Crimea-L’de İngilizce mesajlar ayda 20’nin altına düştü. 2012 yılında o güne kadar 6500 civarında paylaşımın yapıldığı Crimea-L “uykuya” bırakıldı.
Gerek Kırım Haber’in gerekse Crimea-L’in fonksiyonunu giderek yitirmesinde en büyük rol 2006’dan itibaren Facebook gibi sosyal medya şirketlerinin kitlelere açılması ve jet hızıyla yaygınlaşması oldu. Bir yandan da mobil haberleşme imkân ve kapasitelerinin gelişen teknolojiye paralel olarak artması ile kullanıcılar bilgisayar karşısından kalkıp telefon ile çevrimiçi uygulamalara erişmeye başladılar. Bu da e-grup mecrasının tahtını sosyal medya iletişimine devretmesinden kaynaklanan bir çöküş sürecini beraberinde getirdi. Artık insanlar haklı olarak daha kolay erişim sağlayabildikleri ve daha “denetimsiz” olduğuna inandıkları Facebook ve Twitter gibi araçları kullanmaktaydılar. Ayrıca e-posta iletişimine nazaran sosyal medya ortamı daha teklifsiz, daha kuralsız ve daha hızlıydı. Ne var ki e-gruplardaki denetim mekanizması, internet iletişiminde özgürlükçü yaklaşımı inkâr etmeksizin bir kenara bırakırsak, hem Crimea-L’in hem de Kırım Haber’in benzerlerine nazaran daha uzun ömürlü olmasını, bir anlamda da saygınlığını sağladı. Fakat bu “kapalı” haberleşme ortamı bugün ölçeğinde geniş kitlelere ulaşabilmiş sayılamasa da en cazip olduğu dönemlerde 2000 kişiye Kırım ile ilgili haber, yayın, etkinlik duyurusu yapılabilen, görüşlerin paylaşılabildiği, yer yer polemiklerin yapıldığı bir ortam olarak tarihteki yerini aldı.
*
Crimea-L gibi ama daha yerel çerçevede bir haberleşme imkânı sağlayan Romanya’daki Kırım Tatarları için Tatar-Ro (groups.yahoo.com/group/tatar-ro) ve Bulgaristan’daki Kırım Tatarları için Tatar-Bg (groups.yahoo.com/group/tatar-bg) e-grupları da mevcuttu. Çoğunlukla Kazan Tatarlarının ve Kırım Tatarlarının dahil olduğu Tatar-L haberleşme listesi halen faaldir: (groups.yahoo.com/group/tatar-L)
*
Yaşqırım
Bir diğer e-grup olan “YaşQIRIM”, adından da anlaşılacağı üzere, Kırım Tatar gençlerin Internet vasıtasıyla bir topluluk havası içerisinde iletişim sağlamalarına olanak yaratmak amacıyla 9 Temmuz 2000 tarihinde kurulmuştur. YaşQIRIM, 2000 yılında toplanan Qırım Tatar Yaşlıq Qurultayı katılımcılarının ortaya koyduğu Kırım Tatar Kelecek Programı’nın bir parçası olarak hayata geçmişti.
YaşQIRIM’ın amacı dünyanın değişik yerlerinde bulunan Kırım Tatar gönüllülerinin yapacağı faaliyetler ve projeler hakkında bilgi alışverişinde bulunmak ve gönüllüler arası hızlı iletişim ağı kurmaktı. Crimea-L ve Kırım Haber e-grupları gibi Yaşqırım da 2006-2007’de yoğunluğunun zirvesine çıkıp 2012 yılından sonra işlevini yitirdi.
Kurultay katılımcılarının yaşadıkları şehirlerde yürüttükleri faaliyetlerin haberlerini içeren aylık bültenler önce Vatan KIRIM sitesi altında bir alt site olarak kelecek.vatankirim.net adresinde daha sonraları da Kelecek.org alan adlı sitede yer aldı.
Tatar.net
99 sonlarında Kırım Tatarları hakkında mevcut olan çok az sayıdaki internet kaynağını derleyip sade bir arayüz ile bir araya getiren Tatar.net bir giriş kapısı rolünü üstlenmişti. Yıllar boyunca hem alan adının akılda kalıcı olması hem de kullanıcı dostu sade ara yüzü sayesinde internet gezginlerinin Kırım seyahatine başlangıç noktası oldu.
Vatankirim.net 1998-1999-….
Türkçe içerikli ilk web sitesi 1998’de hazırlanmaya başlayan ama o zamanın şartlarında ancak 1999’da internete adım atabilen Vatan KIRIM adlı site oldu. Internet bağlantısının pahalı ve kısıtlı olduğu yeni milenyum şafağında sade bir tasarım ile ve yine Emel Dergisi’nden alıntılar yaparak Kırım Tatarları hakkında hatırı sayılır Türkçe bir içerik oluşmaya başladı.
Derginin son dönemde çıkmış sayıları bazı yetersiz OCR programları kullanarak dijital metin haline getirilmiş bunlar da basit HTML sayfalar olarak reklam karşılığı ücretsiz barındırma hizmeti veren firmaların adreslerine yüklenmişti. O dönemde Geocities, Xoom gibi birkaç MB’lık depolama alanı veren firmalar mevcuttu. Alan adı meselesi de o dönem yine reklam yayınlama karşılığında ücretsiz alt alan adı (subdomain) hizmeti veren cjb.net sitesi aracılığıyla hallediliyordu. Vatan KIRIM sitesinin adresi de vatankirim.cjb.net idi.
Zaman ilerledikçe Vatan KIRIM sitesi internette Kırım ile ilgili en bilinen ve ziyaret edilen bilgi kaynağı haline dönüştü. Yüzlerce sayfalık içeriği ile Kırım ve Kırım Tatarları hakkında pek çok bilgiye derli toplu ulaşılabilecek bir yer oldu.
VatanKIRIM.net sitesinde içeriğin artmasına paralel olarak günün gereklerine uygun olarak teknik ve görsel gelişmeler de gözlenir. Site programlama dili olarak zamanla HTML’den ASP’ye terfi etti. Son olarak da açık kaynak kodlu içerik yönetim sistemi WordPress kullanılarak teknik açıdan da güncel kalmayı başardı. Farklı çözünürlükteki ekranlarda ve akıllı telefon, tablet gibi cihazlarda da sorunsuz görüntülenebilmesi için düzenlemeler yapıldı.
Sitenin bir başka önemli özelliği de 90’lı yıllardan beri üretilen görsel içeriğin halen çoklanarak veya yeniden işlenerek internette Kırım ile ilgili haber veya içeriğin bezenmesinde kullanılmasıdır. Bu görsellerin tasarlanıp hazırlanmasında Haluk Karahan’ın rolü büyüktür.
Sitenin hamiliğini 2001 yılından itibaren Emel Kırım Vakfı üstlendi. Böylece daha profesyonel ve reklamsız bir barındırma hizmeti almak, alan adını vatankirim.net ve ilerleyen zamanda vatankirim.com olarak da tescil ettirmek; dahası, 20 yıl boyunca bu yayın hizmetini ayakta tutmak mümkün oldu.
kirimdernegi.org. tr
Vatan KIRIM sitesini yine 1999’dan itibaren yayın hayatına başlayan, Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Merkezi’nin resmî sitesi kirimdernegi.org. tr takip etti. Dernek hakkında bilgiler, duyurular ve Kırım hakkında genel bilgiler veren site en uzun ömürlü ve en kapsamlı Kırım STK internet sitesi olarak bugün de faaliyetini sürdürüyor.
iccrimea.org
Crimea-L, KIRIM Haber gibi elektronik haberleşme grupları başta olmak üzere internet çalışmalarını uyumlu bir şekilde yürütmek isteyen gönüllülerin bir araya gelerek oluşturduğu ICC (International Committee for Crimea)’nin internet sitesi 2000 yılında faaliyete geçti. ABD, Türkiye, Kırım, Almanya, Ukrayna, Hollanda gibi ülkelerden katılımcıların olduğu grubun İngilizce yayın yapan sitesinin idaresini Dr. İnci Bowman yürütmektedir.
ICC internet sitesi Kırım Tatarları hakkında pek çok değerli makale, araştırma ve rapora yer vermektedir. Mubeyyin Altan, İnci Bowman, Laryssa Chomiak, Waleed Ziad, İdil İzmirli, Otto Pohl, Greta Uehling gibi 40’tan fazla isme ait makaleler ve yazılar yer almaktadır. Site çok sayıda uluslararası akademisyen tarafından kaynak olarak kullanılmaya devam etmektedir.
ICC ilerleyen yıllarda ABD’de bir sivil toplum kuruluşu olarak da tescil edilmiş, Dünya Kırım Tatar Kongresi’nde de bir STK olarak temsil edilmektedir.
Qirim.net (2004-2019)
Kırım’dan gelip o dönemde Türkiye’de üniversite öğrenimi gören öğrencilerin kurduğu bir internet sitesi olan Qirim.net 2004 yılında açıldı. İçinde Kırım hakkında ve latin harfleri ile yazılmış dil, edebiyat, kültür, tarih makalelerinin yanısıra bazı röportajlar ve Kırım Tatar müziğinden örnek parçalara yer verilmişti. Sitenin güncellemesi 2008’de dursa da 2019 ortalarına kadar açık kaldı. Maalesef bugün ulaşılamamaktadır.
Kırım’da Bir Çocuk Okut: eğitim.vatankirim.net
Kırım.net tarihini yazarken Diasporanın Kırım’daki çocuklarımızın eğitim hayatına doğrudan dokunan, etkisi ve neticeleri itibariyle tarihe geçen uzun soluklu bir yardım kampanyası olan Kırım’da Bir Çocuk Okut Kampanyasının internet bacağını anmadan geçmek olmaz. Zira kampanyanın başlangıcı Türkiye’den Kırım’a göç ederek orada yerleşen İsmet Yüksel’in Crimea-L’de yürütülen bazı yazışmalara tepki olarak 1 Eylül 2000 tarihinde yazdığı bir e-posta oldu ve bu ileti yüzlerce ihtiyaç sahibi Kırım Tatar çocuğunun hayatını değiştirdi. Türkiye ağırlıklı olmak üzere ABD’den, Japonya’ya ve hatta Avustralya ve Yeni Zelanda’ya kadar uzanan bir alanda pek çok diaspora mensubu bu çağrıya yanıt vererek kampanyaya katıldılar. Kampanya yürütücüleri Kırım’da bire bir mülakat ile belirledikleri ihtiyaç sahibi ama aynı zamanda üstün potansiyelli çocukları kampanya listesine dahil ettiler. Ayda asgari 15-20 dolar burs veren katılımcılar ise bu çocuklara hem maddi destek sağladılar hem de diasporadaki manevi aileleri oldular. Çocuklar ile aileler arasındaki Latin harfleri ile yapılan Türkçe/Kırım Tatarca mektuplaşma ise kampanyanın en dikkat çekici iletişim vasıtası idi. Böylelikle yüzlerce çocuk ve yüzlerce destekçi aile arasında sağlam bir bağ tesis edildi.
Başlangıçta Crimea-L üzerinden haberleşen kampanya katılımcıları ve yürütücüleri ilerleyen zamanlarda anlık olarak kampanya raporlarını takip edebilecekleri bir sisteme ihtiyaç duydular. 2002’den itibaren kampanyanın resmi internet sitesi yine Vatan KIRIM sitesi altında faaliyet gösteren eğitim.vatankirim.net oldu. Böylece kampanya hakkında haber, duyuru ve bilgilere derli toplu ulaşmanın yanı sıra ihtiyaç sahibi çocukların bilgilerine ve çocuklara yapılan burs ödemelerinin seyrine ve burs hesaplarına şeffaf bir şekilde erişmek mümkün oldu.
1 Eylül 2000’den Rus işgalinin olduğu 2014 yılına kadar aralıksız ve giderek büyüyerek devam eden kampanyanın sosyal ve kültürel tesirleri başlı başına ayrı bir araştırma konusudur. Kampanyanın kurucusu ve koordinatörü İsmet Yüksel, İstanbul Kırım Derneği başkanı Celal İçten gibi bu kampanyanın sürekliliği için kişisel fedakârlıkta bulunan pek çok hadimin gayreti dışında kampanyanın yöntemi ve kullandığı doğru araçlar itibariyle de hangi etmenlerin bu hayır işini başarıya nasıl ulaştırdığının incelenmesi gerekir. Kuşkusuz doğru kişi seçimi, sürdürülebilir bir organizasyon oluşturulması, bağışçılara ulaşmada kullanılan araçların çeşitliliği ve sağlıklı, sağlam süreçler bu kampanyanın 15 yıl boyunca heyecanı hiç azalmadan devamını ve faydalanan çocukların sayısının sürekli artışını temin etmiştir. Rus işgali olmasa ve bu kampanya durdurulmak zorunda kalmasa daha uzun yıllar boyunca başarıyla devam edebilecekti. Bugün İstanbul Kırım Derneği kendi girişimi ile bu kampanyayı Kırım dışında Ukrayna sınırları içinde yaşamak durumunda kalan çocukları da kapsayarak sürdürmeye gayret etmektedir. Ayrıntılı bilgi istanbulkirim.org adresinden edinilebilir.
Emelvakfi.org
Emelvakfi.org 2001 yılının hemen başında vakfın resmi internet sitesi olarak hazırlandı. Vakıf haber ve duyurularına ev sahipliği yapan sitemiz aynı zamanda Emel Dergisi’nin dijital arşivi projesine de ev sahipliği yapıyor. Yaklaşık 90 yıllık geçmişi olan Emel dergisinin arşivini internete aktarma projesi halen devam ediyor. Arşivdeki yüzlerce makaleye site üzerinden ulaşmak mümkün. Son yıllarda Emel dergisinde basılı ortamda yayınlanan fotoğraf vb. görsel malzemenin renkli hallerine ve bahsedilen faaliyetlerin videolarına da internet sitemiz üzerinden erişilebiliyor. Bu çift ortam Emel tarihinde yeni bir devir açtı ve okurları ile etkileşimli yeni imkanları beraberinde getirmekte.
Emel Kırım Vakfı’nın diğer internet siteleri:
ismailgaspirali.org , surgun.org , kirimhaber.com , kirimorglu.org, ozu-turk.com , gamalihac-kizilyidiz.com
2001 yılında Kırım Tatarlarının büyük fikir ve mücadele adamı İsmail Bey Gaspıralı’nın (1851-1914) doğumunun 150. senesi münasebetiyle çok sayıda faaliyet gerçekleştirildi. Bu faaliyetlerin ve yayınların bir araya getirildiği bir proje olarak Emel Kırım Vakfı ismailgaspirali.org adresli siteyi devreye aldı. Gaspıralı’nın hayatı, eserleri, fotoğrafları, hakkında yazılanlar ve hakkında gerçekleştirilen faaliyetlerin duyuru ve haberlerinin güncel bir şekilde yer aldığı site yayınına devam ediyor.
2004 senesinde ise 1944’teki Soykırım ve Sürgün’ün 60. yılında surgun.org sitesi çalışmaya başladı. Yine Emel Kırım Vakfı’nın bir faaliyeti olarak ve çoğunluğu Emel Dergisi veya Kırım Belgeseli’nde yer alan sürgünün acı hatıralarına dayanan Türkçe bir içerik ile Kırım Tatarlarının sürgün faciasını anlatma, sürgün ile ilgili anma, makale, sempozyum, yayın gibi faaliyetleri duyurma işlevini yerine getirmeye başladı. Site Sürgün’ün 75. yılında, 2019’da, T.C. Yurtdışı Türkler Başkanlığı ve Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Merkezi ile birlikte ortaklaşa yürütülen bir proje ile yeniden ele alındı. Kapsamı ve tasarımı genişletilip geliştirilerek yenilendi.
2007’de Emel Kırım Vakfı tarafından, vakıf faaliyetleri başta olmak üzere, diaspora haberlerini paylaşmak amacıyla oluşturulan kirimhaber.com sitesi 2019 başına kadar faaliyetine düşük yoğunlukla da olsa devam etti. Burada üretilen haberler bir takım teknik bağlantılar ile Emel Kırım Vakfı’nın diğer internet sitelerini beslemekteydi. Gerek güncellenen mevcut internet sitelerinin olgunluğu gerekse bu tür haberlerin artık sosyal medya aracılığıyla daha hızlı ve daha geniş kitlelere ulaştırılabilmesi nedeniyle bu site artık güncellenmemektedir.
Yapımcılığını ve yönetmenliğini Zafer Karatay ve Neşe Sarısoy’un üstlendiği TRT’nin ödüllü belgeselleri için hazırlanan Kırım Belgeseli (1994) kirimbelgeseli.com, Özü Türk (2007) ozu-turk.com, Kırımoğlu: Bir Halkın Mücadelesi (2016) kirimoglu.org, Gamalı Haç ile Kızılyıldız Arasında (2006) gamalihac-kizilyidiz.com yine Emel Kırım Vakfı’nın teknik ve maddi desteği ile çalışmaktadır.
Crimean Tatar wikipedia
İnternetin en büyük ansiklopedisi olan Wikipedia’nın Kırım Tatarca versiyonu 2008 yılında hayata geçti. Nisan 2017’de Wikipedia’ya Türkiye’den erişimin kısıtlanması ile normal yollardan Kırım Tatarca Wikipedia’ya erişim de yasaklanmış oldu. Türkiye’den hatırı sayılır bir kullanıcı kitlesinin katkıda bulunduğu ansiklopedinin büyümesi de bu şekilde yavaşlamış oldu. Bugün itibariyle Kırım Tatarca Wikipedia’da 7000’e yakın madde başlığı mevcut.
Fikirde Birlik – Kırım Tatar Aylık Internet Dergisi:
fikirdebirlik.org/fikirdebirlik.com
Emel Dergisi’nin çıkmadığı dönemde (1998-2009) Emelcilerden Nail Aytar’ın öncülüğüyle “Fikirde Birlik” adıyla internet üzerinden yayınlanan bir dergi hazırlanmaya başlandı. 18 Mayıs 2006’dan 2010’un Mart ayına kadar “vatan sevgisi imandandır” şiarıyla aylık olarak 47 sayısı yayınlanan derginin genel prensipleri şöyle duyuruldu:
- Dergi Vatan Kırım mücadelesine inanmış bütün vatandaşlarımıza ve Kırım meselesine sempati duyan kitlelere öncelikle meselemizin ne olduğunu anlatmaya çalışacaktır.
- Tamamen Kırım meselesini hedef ve konu alan, çözümler üreten, yol gösteren olmaya çalışacaktır.
- Dergide, haberin ötesinde önce bilgi ve yoruma ağırlık veren yazılarla, seviyeli yayın yapılacaktır.
- Geçmişte EMEL Dergisinin yapmaya çalıştığı “Kırım Meselesinin Okulu” olmak için “Tatar” kimliğinin “Vatan Kırım”la bütünleşmesine çalışılacaktır.
- Kırım Tatar Milli Kurultayının ilkeleri bizim de ilkelerimiz olacaktır.
- Eğitim, dil ve tarih konuları ile Kırım politikası esas üzerinde durulması gereken konular olacaktır.
fikirdebirlik.org adresi bugün de erişilebilir durumdadır.
Cengiz Dağcı
Kırım Tatar ve Türk edebiyatının dev ismi Cengiz Dağcı’ya adanmış bir internet sitesi olan cengizdagci.org Dr. Mustafa Çetin tarafından gönüllü olarak kuruldu. Cengiz Dağcı bibliyografyası, hakkında yazılanlar, fotoğraflar, duyuru ve haberlerin yer aldığı site sürekli güncel tutularak devamlılığı sağlanmaktadır.
Kırım Haber Ajansı : QHA.com.ua
18 Mayıs 2006 günü KIRIM.net için önemli bir kilometre taşıdır. Bu tarihte Kırım Haber Ajansı ilk haberlerini Sürgün’ün 62. yıldönümünde yapılan anma mitinginden, yapmaya başladı. 2006’dan bugüne kadar da Türkçe, Ukraince, Rusça ve İngilizce olarak yayınını sürdürdü. Bu girişimin içinde QHA’nın kurucusu olarak yine İsmet Yüksel ile eşi, KTMM milletvekili gazeteci Gayana Yüksel yer aldılar.
Ajansın kuruluş safhasında internet sitesinin hazırlanması ve tasarımında Emel Kırım Vakfı da teknik destek verdi.
Ajans bir dönem Kırım Tatarca ve Romence haber yayını da yaptı. Fakat bu uzun soluklu olamadı. QHA’nın yaptığı yazılı ve videolu haberler BBC, CNN dahil dünyanın büyük haber kaynakları tarafından da kullanıldı.
İşgalci Rus yönetimi QHA’nın Kırım’daki faaliyetini kendine tehdit olarak görüp, bazı diğer Kırım Tatar medyası gibi, yasaklayınca yayın Kyiv merkezli yürütülmeye başlandı.
2017 yılında yönetim değişikliğine giden ajans 2018’den itibaren Türkçe servisini qha.com.tr adresinden yürütmektedir.
Türkiye’deki STK web siteleri
Çoğunluğu Türkiye’de kurulu Kırım Tatar sivil toplum kuruluşlarına ait kurumsal internet sitelerinin sayısı geçtiğimiz 20 yıl boyunca adet olarak hayli fazladır. Bunların çoğu satın alınan barındırma hizmetinin ve alan adı tescilinin süresi dolmasını takiben kapanmıştır.
Bazıları zaman içinde isim ve adres değişikliğine uğramıştır. Örneğin Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği İstanbul Şubesi’nin internet sitesi : Kirimturkleri.com, kirimdernegi.org/istanbul , kirimdernegiistanbul.org ve son olarak da istanbulkirim.org adını kullanmaktadır.
Bir diğer uzun soluklu örnek olan Eskişehir Kırım Türkleri Kültür Yardımlaşma ve Spor Kulübü Derneği’nin internet sitesi : esk-kirimdernegi.org bugün eskisehirkirimdernegi.com adıyla faaliyetine devam ediyor.
İzmir Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği’nin internet sitesi kirimtatarlari.org, bügün izmirkirimturkleri.org olarak yaşıyor.
ceyhankirimturkleri.com, amasyakirimtatarlari.com, ekhad.com, tekirdagkirimdernegi.org, kirimder.com, polatlikirimdernegi.org, korfezkirimtatarlari.org siteleri artık faal değiller.
Türkiye dışındaki diaspora internet siteleri
Özgün ve uzun ömürlü bir çalışma olan ICC’den daha evvel bahsetmiştik.
Kanada’daki The Qirim Tatar Cultural Association of Canada’nın internet sitesi tatarworld.com artık kapandı. Benzer şekilde Almanya’nın Augsburg şehrindeki Kırım Tatar derneğinin sitesi tatarlar.de de artık yok.
New York merkezli Kırım Türkleri Amerikan Birliği’nin sitesi kirimny.org yenileniyor ve eski içeriğe ulaşılamıyor. Merkezi ABD’de bulunan DOST – Kırım Tatar Kadınları Yardımlaşma Birliği’nin internet sitesinin ilk adresi www.dostkirim.itgo.com daha sonraları dostkirim.org adresine terfi etmişti, ne yazık ki bu site de artık yok.
Romanya’da kişisel bir girişim olarak başlayan Tatar.ro daha sonra Romanya Müslüman Tatar Türkleri Demokrat Birliği’nin internet sitesi oldu udttmr.ro adıyla devam etti ve bugün uniuneatatara.ro adresinden Romence, Kırım Tatarca ve İngilizce bölümleri ile çalışmaya devam etmektedir.
Bulgaristan’daki Kırım Tatarları hakkında bilgi verme amacındaki, Bulgarca yayın yapan www.tatars-bg.org da uzun ömürlü olmayan sitelerden.
Polonya’da yaşayan Tatarların kurduğu ve Lehçe yayın yapan Związek Tatarów Rzeczypospolitej Polskiej (Polonya Tatarları Derneği) web sayfası ztrp.pl ve Polonya Müslümanları Dini Birliği’nin (Müftülük) internet sitesi mzr.pl ve bibliotekatatarska.pl aktif bir şekilde çalışmaya devam ediyor.
Kırım Tatar STK’larının üst yapıları olarak ortaya çıkan Dünya Kırım Tatar Kongresi ve 2014 işgali sonrasında Türkiye’de bir araya gelerek oluşturulan Kırım Tatar Teşkilatları Platformu’nun bir web sitesi bulunmamaktadır.
Köy Siteleri
KIRIM.net’in bir diğer grubu Kırım Tatar köylerinin tanıtımının yapıldığı ve köydeşler arasında bilgi paylaşımına yarayan internet sitelerdir. Bu sitelerin çoğu 2007-2008 yıllarında bir saman alevi gibi kurulup ortaya çıkmış ama çok geçmeden kapanmış ve yerini Facebook’taki sosyal medya gruplarına bırakmıştır. Örneğin Eskişehir’in Karaçay Köyü (karacaykoyu.tr.gg), Çorum İli Alaca İlçesi Kalecikkaya Köyü Kültür Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Derneğinin sitesi: (kalecikkaya.net) halen faal iken, Bahattin Bayar tarafından hazırlanmış Konya Tuzlukçu Köklüce Köyü Web Sitesi koklucekoyu.com; Bandırma- Orhaniye Köyünün tanıtım sayfası orhaniye.gen.tr, Çorum’un Gölpınar köyünün internet sitesi golpinarkoyu.net gibi siteler artık kapanmıştır.
Forumlar
Forumlar, yaşamına ziyaretçi defteri olarak başlayan ve mesaj panosu evresinden geçerek forum haline dönüşen ve mesaj paylaşımına yarayan ortamlardır. 2020’lere geldiğimizde az sayıda temsilcisi kalan bu mesajlaşma ve tartışma ortamlarının KIRIM.net’te görülmeye başlaması yine Vatan KIRIM.net bünyesinde oldu. Vatan KIRIM Fikir Meydanı adında ASP ile kodlanmış ve tamamı Türkçeleştirilmiş bir forum sistemi yüzlerce mesaj paylaşımına 2002-2008 yılları arasında ev sahipliği yaptı. Bu yıllarda Tatariz.biz, tataralemi.net adlı forumlar da o günlerin koşullarına göre iyi denebilecek, 1000’in üzerinde, kayıtlı kullanıcıya sahipti.
2006-2009 yılları arasında bir başka forum girişimi olan toplasuv.net aslında forum olarak tasarlanmış ama daha sonra karar değişikliğiyle Kırım Tatar müziklerinin mp3 arşivi olarak kullanılmıştı. MP3 formatındaki müziklerin sıkça paylaşıldığı yıllarda Kırım Tatar müziğine ulaşmak isteyenler için önemli bir site oldu.
Forumlarda bir kategori seçilir bunun altına kullanıcının belirlediği bir başlık altında kullanıcılar tarafından gönderilen mesajlar yer alırdı. Forumlar kullanıcılarını büyük sosyal medya sitelerine kaptırınca sahneden çekildiler.
Radio Azaq
Bir diğer özgün internet girişimi olan ve tamamen Kırım Tatarca müzik yayını yapan ilk internet radyosu sayabileceğimiz Radio Azaq (radioazaq.com) 18 Mayıs 2013 tarihinden itibaren sürekli yayına geçmişti. MP3 dosyalarının sıralanması ile oluşturulan programlar o tarihe kadar yapılmış internet yayınlarına farklı bir boyut getirmişti. Ne yazık ki bu internet radyosu teşebbüsü uzun ömürlü olamadı.
Kırım Tatar Milli Meclisi : Qurultay.org (2002), Qtmm.org (2011)
Kırım Tatar Milli Meclisi’nin internet sitesi Qurultay.org adı ile İsmet Yüksel’in teşebbüsü, TİKA ve Emel Kırım Vakfı’nın desteği ile 2002 yılında faaliyete geçti. Meclis faaliyetleri Kırım Tatarca, Türkçe, İngilizce, Ukraince ve Rusça olarak duyurulmaya başlandı. 2011’den itibaren QTMM.org adresinden yayınına (Türkçe bölümü hariç) devam ediyor. Sitenin Rusça dışındaki bölümlerinin ise bir yıldır güncellenmediği görülmekte.
Tatarcasozluk.com
Emelcilerden Selami Kaçamak’ın şahsi çalışması ile derleyip meydana getirdiği bir dijital “Tatarca” sözlük denemesinin internet sitesi.
Bloglar:
Blogspot veya Blogger, Google’ın 2003 yılında satın aldığı, internet kullanıcılarına kendi bloglarını açmalarına yardımcı olan bir servistir. Arkasında bir internet devi olduğu için burada oluşturulan bloglara -sahipleri tarafından güncellenmese de- halen ulaşmak mümkün. Bunlardan bazıları: taraktamga.blogspot.com (İzmir), tatar-tatarman.blogspot.com (Romanya)
Temirqaya.net
İşgalden bir süre sonra, 6 Haziran 2014’ten başlayarak, Temirqaya mahlası ile yazıların görülmeye başlandığı temirqaya.net sitesi Kırım Tatarlarının gündemi üzerine özgün bir üslupla oluşturulan bir blogdur. 5 yıldır düzensiz aralıklarla ama keskin bir zekâ ve dil ürünü olan blog yazılarının bir muadili henüz yoktur. Blog şu mesajla okurlarıyla buluşmuştur:
“Sosyal medyada üç beş cümlelik durum tespitleri, haber tercümeleri ve yorumları, çözüm önerileri biraz havada kalıyor gibi. Birkaç kişi beğenir, paylaşır, belki altında geyikler döner ve en geç 24 saat içinde bu yazılanlar tarihe karışır. Bir süre sonra konu açıldığında “Vaktiyle şunu yazmıştım” diye bilgisayarda ya da facebook geçmişimde aramak adamı canından bezdirir. Hiç olmazsa buradaki arşivi kullanmak daha pratik gelecek diye düşündüm. Dünyayı kurtarmak, memleketi kurtarmak, Beşiktaş’ı Şampiyonlar Ligi şampiyonu yapmak gibi büyük hedeflerle yola çıkmıyorum. Siz de beklentiyi yüksek tutmayın. Yazılarımı okurken sıkılmazsanız bana yeter.”
Turksid.org
Kuruluşunu Kasım 2019’da tamamlayan ve bugün itibariyle en genç Kırım Tatar sivil toplum kuruluşu diyebileceğimiz Türkiye, Ukrayna, Romanya, Kırım Sanayici ve İş İnsanları Derneği (TURKSID)’in internet sitesi kısa zamanda çalışır hale getirildi. Türkiye’de kurulu diğer Kırım Tatar sivil toplum kuruluşlarından farklı olarak üyelerinin ticari faaliyetlerinde Doğu Avrupa’dan Türkistan’a kadar Kırım Tatar diasporasının yayıldığı ülkelerde sinerji ve katma değer oluşturmayı öncelikli amaç olarak edinmiş olan TURKSİD internete hızlı bir giriş yaptı.
Dergi internet siteleri
Diaspora’da çıkan basılı yayın sayısı ve bunların içinde de dergiler zaten son derece az sayıdalar. En uzun ömürlü yayın Emel dergisi ile İstanbul’da çıkan Bahçesaray ve Bursa’da yayınlanan Kalgay dergilerinin internet siteleri mevcuttu. Emel dergisine emelvakfi.org adresinde erişilebilirken Bahcesaray.org adresindeki içerik kayboldu. Neyse ki daha sonra PDF formatında da olsa istanbulkirim.org adresine aktarılabildi ve meraklıları dergi arşivine erişebilmektedirler. Ancak Kalgay’ın kaderi ne yazık ki farklı oldu. Bin bir emek ile internete aktarılmış olan Kalgay dergisi, derginin sahibi Adnan Süyen’in acı kaybından sonra yönetim paneline erişilememesi nedeniyle kalgaydergisi.org’un süresi bitiminde yok oldu.
1999’da Kırım’da Latin harfleri ile çıkmaya başlayan ve 7 sayısı neşredilen “Eki aylıq edebiy-ilmiy-içtimaiy dergi” Günsel’e ait PDF arşivi ise vatankirim.net/gunsel adresinde muhafaza edilmektedir.
Radio Free Europe / Radio Liberty (RFE/RL)
krymr.com Kırım Tatarlarına ait bir internet sitesi ve oluşumu değil. Ama hususen Kırım ve Kırım Tatarları hakkında yayın yapmaya başladığı için kısa bir not düşmekte fayda var.
ABD Kongresinin maddi desteği ile yayın yapan Radio Free Europe / Radio Liberty 1949 yılından beri soğuk savaşın unsurlarından biri olarak radyo yayınını sürdürmeye devam etmekteydi. İnternetin hayatımıza girmesinden sonra kuruluş internet siteleri açmaya ve içeriğini bu internet sitelerinden de paylaşmaya başladı. Kırım Tatarlarına dair haberler ise Tatar başlığı altında değerlendirilip yapılmaktaydı. 2014 yılında Rusya’nın Kırım’ı işgal etmesinden sonra ayrı bir birim kurularak Krım.Realii (Qırım.Aqiqat) çalışmaya başladı. Sitede Latin harfleri ile yazılı Kırım Tatarca haberlerin yanı sıra Rusça ve Ukraince haberler verilmekte: ktat.krymr.com
Crimeanews.com
Crimea News (1998-2001) Bahçesaray’dan Alim Memet tarafından neredeyse günlük güncellenmesi ile bir haber ajansı gibi çalışmış olan bir internet sitesidir. Internette Kırım hakkında çıkan İngilizce ve Rusça haberleri derleyerek paylaşmaktaydı. Kırım-Diaspora yakın çalışmasının ilk örneklerinden olan site çok dilli yayınların da başlangıcını temsil etmesi açısından önemlidir.
Genç Tatar
Genç Tatar 2018’in yaz aylarında Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Konya Şubesi Gençlik Komisyonunda bir grup idealist gencin emekleriyle vücuda gelmiş bir oluşum. Hazırladıkları canlı “sohbet yayınları”nı Facebook, Youtube üzerinden paylaşmaya başlayan, kısa sürede de geniş dinleyici kitlesine ulaşan başarılı bir çalışma. Sosyal medyayı etkin bir şekilde kullanan bu haftalık internet radyosu yayını 45’incisini gerçekleştirip birinci yılını doldurduğunda Genç Tatar ekibinin çalışkan üyeleri ikinci projeleri olan Genç Tatar Mecmuası e-dergisi genctatar.com’u hayata geçirdiler. PDF olarak hazırlanan e-dergi’nin sürekli olmasını dileriz.
Kısaca sosyal medya
Bugün itibariyle sosyal medya, bilhassa Facebook, “dijital diaspora”ların ve sivil toplum kuruluşlarının öncelikle tercih ettiği öncelikli iletişim mecrası haline geldi. Ücretsiz, fazla teknik bilgi gerektirmeyen ve akıllı cep telefonu dahil pek çok farklı cihazdan erişilip yönetilebilen bir ortam olduğu için kullanıcılara cazip gelmesi çok doğal. Kırım Tatar diasporasının da sivil toplum kuruluşları için de en az birer Facebook grubu kurduğunu görüyoruz. Rusça bilen Kırım Tatarları ise Rus Facebook’u olarak tanımlayabileceğimiz vKontakte üzerinde daha aktif görünüyorlar.
Onlarca farklı grupta on binlerce takipçinin yer alması bu konuyu daha derinlemesine incelemeye davet ediyor. Geleneksel yayınlara göre çok daha geniş kitlelere çok çok daha hızlı ulaşılabilmesi günümüzün gerçeği ve üzerinde dikkatle durulması gereken bir husus. Fakat bu bir başka yazı konumuz olsun. Zira sosyal medya iletişimi yeni imkanlar ve yeni fırsatlar sunduğu gibi bir takım tehdit ve kara propagandaya da uygun bir zemin oluşturmakta.
Sonuç
20 yıllık KIRIM.net geçmişimize baktığımızda pek çok internet sitesi girişiminin heyecanla başladığı ancak kısa sayılabilecek bir süre sonra kuruyup yok olduğu görülür. Bunun ekonomik, teknik sebepler, içerik oluşturma, insan faktörü gibi birkaç nedeni var. Neticede internet siteleri birer amaç değil araçtır. Doğru belirlenmiş amaçlar doğrultusunda faaliyet gösterebildiği, bir plan dahilinde ölçeklendirilip bütçelendirildiği ve bir faaliyet olarak önemsendiği sürece sürdürülebilirliğini sağlamak mümkün olacaktır. Emel Kırım Vakfı, Kırım Derneği Genel Merkezi örneklerinde olduğu gibi bu işin bir plan ve bilinç dahilinde yürütüldüğünde faaliyetin 20 yıllık kesintisiz sürdüğü ve faydalı olduğu görülmektedir.
Ekonomik sebepler:
İnternet siteniz için belirli süreliğine alan adı ve barındırma hizmeti satın alırsınız. Bu süre bitiminde sözleşmenizi yenilemek ve yeni dönemin ücretini ödemek zorundasınız. Aksi halde oluşturduğunuz içerik silinir. Bu bir alışveriş merkezinde dükkân kiralama ve dükkanınızın tabelası için her sene vergi ödemeye benzer. Kirasını ödemezseniz sizi kapının önüne koyarlar.
Bunun alternatifi ücretsiz ama reklam karşılığı hizmet veren yerlerdir. Bunlar da zaman içinde, sizin kontrolünüz dışında kapanma, teknoloji değiştirme veyahut bir noktadan sonra paralı hale gelme riski taşırlar. Dolayısıyla uzun soluklu bir site için ihtiyaç ölçüsünde bütçe ayırmak gerekir.
Teknik sebepler:
Internet siteleri de içerik itibariyle bir yayındır. Ama teknolojinin doğası gereği bulunduğu mecranın bakımının yapılması gerekmektedir. Muhtelif programlama dillerinde kendiniz oluşturduğunuz statik yahut dinamik içeriğin güncel teknolojiye uyumlu bir şekilde çalışmasını temin etmeye mecbursunuz. Aksi halde yıllarca bir bilgisayar ekranında harika görünen bir içerik yeni çıkan bir cep telefonunun yahut tabletin ekranında birbirine girmiş halde bulunabilir. İşin programlaması konusunda yeterli bilgiye sahip değilseniz ücreti karşılığında teknik meseleleri çözme yoluna gidersiniz ki bu da sizi ekonomik sebepler başlığına götürür.
İçerik
Okunmayan bir derginin, kitabın amacına ulaşamayacağı gibi hedeflenen kitle tarafından ziyaret edilmeyen bir internet sitesinin de amacına ulaşamayacağını rahatlıkla söyleyebiliriz. İçeriğin güncel, çekici ve doğru bir biçimde sunulmaması halinde site uzun ömürlü olmamakta.
İnsan faktörü
Tüm diğer yayın çeşitlerinde olduğu gibi kalıcı bir çıktı oluşturabilmenin ön şartı heves, yetenek, sabır, sebat gibi kişisel niteliklerdir. Çoğu diaspora internet sitesi bir kişinin şahsi emeği neticesinde ayakta kalabilmekte. Bu emektarın bir sebeple motivasyonunun azalması, zaman yaratamaması gibi nedenlerle internet sitesi âtıl hale gelebilmekte ve kaçınılmaz olarak kapanmaktadır. Sorunun üstesinden gelebilmek için bir planlama yapılmalı ve çalışmalar bir ekip tarafından yürütülmelidir. Üzücü Kalgaydergisi.org örneğinde olduğu gibi tek kişiye bağımlı internet sitelerinin devamlılığı risk altındadır.
*
Mevcut sitelerimizin ne kadar köklü ve sağlam planlamış olursa olsun yine de eksikleri göze çarpıyor. Daha alınacak çok yol var. Örneğin en önemli eksiklerden biri çok dilli yayın yapabilmektir. Diasporanın konuştuğu Türkçe, İngilizce, Romence, Bulgarca, İngilizce dilleri dışında Vatan Kırım ve eski Sovyet coğrafyasında maalesef bir lingua franca olan Rusça ve Ukraince gibi Slav dillerinde de yayınlara ihtiyaç olduğu görülüyor.
Fotoğraf, video, infografik gibi görsel malzemelerin üretilmesi ve yayılması ihtiyacı giderek artıyor. Gerek sağlam metinlerin gerekse ilişkili görsel malzemenin profesyonelce üretimi de bir başka gelişime açık alan.
Sürekliliğin sağlanması için kurumsal politikaların oluşturulması, teknik bilgi birikiminin artırılması, gönüllülükten yarı/tam profesyonel kadrolara geçiş, dijital aktivizm imkanlarının usulünce değerlendirilmesi ve sahaya yansıtılabilmesi diasporanın önümüzdeki günlerde ele alması gereken başlıklar olarak görülüyor.
Kırım Tatar diasporasının kusur ve eksiklerine rağmen internet mecrasını, hem de en başından beri, başarıyla kullandığını söylemek ise kesinlikle yanlış değil. Daha iyisini yapabilmek de elimizdeki imkân ve kaynakların doğru kullanımına bağlı.
* Özgür Karahan, Emel Dergimizin yazıişleri müdürü olmasının yanısıra vatankirim.net sitesinin kurucusu ve o site dahil yazıda anılan sitelerimizin yöneticisi ve içerik sorumlusudur. Vakfımızın desteklediği sitelere de yine tasarım ve içerik olarak emek vermiştir. (EMEL)
[1] http://www.iccrimea.org/scholarly/e-tatars.html
[2] Bir dönemin mega internet şirketi olan Yahoo rakipleri karşısında tutunamadı ve 2017’de Verizon tarafından satın alındı. 28 Ekim 2019 itibariyle YahooGroups hizmetinin dosya, fotoğraf yükleme, takvim yönetimi, mesaj arşivi gibi pek çok özelliğini iptal edildi.
