ANNELER GÜNÜ’NDE RUS İŞGALİNDEKİ KIRIM’DA KADINLARIMIZ

ANNELER GÜNÜ’NDE
RUS İŞGALİNDEKİ KIRIM’DA KADINLARIMIZ

 

Nurten CAMCI BAY

 

Bizleri dünyaya getiren, büyüten annelerimizin emekleri için, sembolik olarak mayıs ayının ikinci haftası Anneler Günü olarak kutlanır. Dünyada Anneler Günü genellikle mayısın ikinci haftasında kutlansa da bazı ülkelerde farklı tarihlerde kutlamalar yapılmaktadır. Anneler Günü’nde annelerimizin yanında olarak, güzel sözlerle, çiçek ve hediyelerle onları mutlu etmeye çalışırız.

Kırım’ın Şubat 2014’te Rusya tarafından işgal edilmesinden sonra, insanlarımız çeşitli baskılara maruz kalmaktadır. Suçsuz yere tutuklanan siyasi tutuklu kardeşlerimiz, annelerinin Anneler Günü’nü, doğum günlerini, bayramlarını kutlayamamakta ve yanlarında olamamaktadırlar. Kırım’daki kadınlarımız, siyasi tutuklu kardeşlerimizin anneleri ve ömür arkadaşları, yani çocuklarının anneleri, suçsuz yere hapiste olan evlatları ve eşleri için üzülüyorlar. Evlerini idare etmeye, çocuklarını hem anne hem baba olarak büyütmeye çalışıyorlar. Büyükanneler de torunlarının büyümesine destek olmaya gayret ediyorlar.

 

Siyasi Tutukluluk ve Hak İhlalleri

Kırım’da “siyasi tutuklu” olarak adlandırdıklarımız; işgalcilerle işbirliği yapmayanlar, işgalcilerin yaptığı haksızlıkları duyuran gazeteciler, aktivistler ve din adamlarıdır. İşgalcilerin ev baskınları sonrası gözaltına alınmakta, tutuklanarak uzun yıllar hapse mahkûm edilmektedirler. Bütün bunlar yetmezmiş gibi, yasa dışı olarak Rusya’nın Kırım’a çok uzak hapishanelerine gönderilmektedirler. Bu durum, Kırımlı siyasi tutsakların avukatları ve aileleri ile iletişim kurmalarını zorlaştırmak, gerek içeridekileri gerekse dışarıdakileri yıldırmak amacıyla yapılmaktadır. Tüm bunlardan elbette en çok etkilenenler yine siyasi tutukluların anneleri, eşleri ve çocukları olmaktadır.

Şubat 2025 itibarıyla Kırım’dan 221 siyasi tutuklu bulunmaktadır. Bunların 137’si Kırım Tatarı’dır (Kırım Dayanışması). 1967’li yıllarda Kırım’a gelip tekrar sürgün edilen ve Kırım’a yakın yerlere yerleşenler arasında, bugün savaş ve işgal olan yerlerden de çok sayıda tutuklu bulunmaktadır. Ancak onların sayısı tam olarak bilinememekte olup, eşleri ve anneleri de üzüntü içinde zorlukları yaşamaktadırlar.

Rus işgalindeki Kırım’da kadınlarımız, Anneler Günü’nü, bayramları ve önemli günleri hüzünlü geçirmektedirler.

 

Mağdur Anneler ve Eşler: Yaşanan Acı Hikayeler

İşgalin getirdiği acılar, Kırım’daki kadınların yaşamlarını derinden etkilemiştir. İşte bazı annelerin ve eşlerin yürek burkan hikayeleri:

• Zarina Amet: Rusya’nın Kırım’ı 2014’teki işgalinden sonra ilk şehidimiz olan Reşat Amet’in (D.T: 1975) eşidir. En küçüğü 3 aylık olan 3 çocuğuyla kalmış, eşinin büyük acısının yanında tek başına 3 küçük çocuğunu babasız olarak yetiştirmeye çalışmaktadır. Reşat Amet, Rus işgalini protesto etmek amacıyla 3 Mart 2014 tarihinde tek kişilik bir eylem düzenlemiş, kimliği belirsiz kişilerce kaçırılmış ve 15 Mart 2014 tarihinde işkence izleriyle birlikte naaşı bulunmuştur.
• Leyla İbragim: Rus işgalindeki Kırım’da 9 yıl önce kaçırılan DQTK üyesi Ervin İbragim’in annesidir. Leyla Hanım, 9 yıldır oğlundan haber alamıyor. Ervin İbragim, 24 Mayıs 2016 günü evinin yakınlarında trafik polisi üniforması giyen kişiler tarafından kaçırılmış ve o günden beri kendisinden haber alınamamıştır. Oğlundan 9 yıldır haber alamamanın üzüntüsüyle Leyla İbragim çok hastalanmış ve tedavi görmektedir. Ukrayna’nın Ankara Büyükelçisi Sayın Nariman Celal, esir takasıyla kurtulduktan sonra Ervin’in ailesini ziyaret etmiş ve onların acısını dile getirmiştir.
• Veciye Kaşka: Kırım Milli Hareketi’nin ileri gelen kadınlarından, Kırım’da işgalcilerin baskını sırasında hayatını kaybeden efsanevi isim. 23 Kasım 2017 tarihinde düzenlenen baskın sırasında fenalaşan 83 yaşındaki Veciye Kaşka’ya, işgalci güçlerin görevlileri ambulans çağırmak yerine ifade almaya çalışmışlardır. Bağımsız uzman incelemesi, Veciye Kaşka’nın ölümünün onu gözaltına alan Rus kolluk kuvvetleri görevlilerinin eylemleriyle doğrudan bağlantılı olduğunu ortaya çıkarmıştır.
• Raziya Gafarova: Suçsuz yere tutuklanan ve kendisine gerekli tıbbi yardım sağlanmadığı için Rusya hapishanesinde vefat eden siyasi tutuklu Cemil Gafarov’un eşidir. Kronik böbrek hastası olan Cemil Gafarov (D.T: 1963), 27 Mart 2019’da evine yapılan baskında gözaltına alınmış ve 10 Şubat 2023’te hapishanede vefat etmiştir. Avukatının ev hapsi talebi reddedilmiş, Cemil Gafarov’a yeterli tedavi uygulanmamış ve sağlık durumu giderek kötüleşmiştir.

 

Yeni Doğan Bebeklerini Göremeyen Babalar ve Yalnız Kalan Anneler

Siyasi tutuklular hapishanede iken yeni doğan bebeklerini göremiyor, eşleri hastaneye gidiş, doğum ve diğer ihtiyaçlar gibi tüm zorlukları tek başına yaşıyorlar.

• Zera Abdurrazzak: Eşi Osman Abdurrazzak’ın işgalci güçlerce götürülmesinden 2 ay sonra doğum yaptı ve bir oğlu dünyaya geldi. Osman Abdurrazzak, 24 Ocak 2023 tarihinde yapılan baskın sonrası götürülmüş ve tutuklanmıştı.
• Vadim Bektemir’in Eşi: Vadim’in 7 Temmuz 2020 tarihinde tutuklanmasından 19 gün sonra, 26 Temmuz’da yeni doğum yaptı. Vadim ile merakla bekledikleri üçüncü çocukları doğmuştu.
• Mecit Abdurahman’ın Eşi: 27 Mart 2019 tarihinde düzenlenen toplu baskınlar sonrasında kocası Mecit Abdurahman tutuklandı. Kocasının götürülmesinden 1 ay sonra, 30 Nisan 2019 tarihinde bir kızları dünyaya geldi. Üçüncü kez baba olan Mecit, kızını ilk kez 2,5 yaşına gelince Rostov-na-Donu kentindeki duruşma salonunda gördü. Küçük kız babasını görebilmek için 700 kilometrelik yolu kat etmek zorunda kaldı.

 

“Daima Bekleyeceğim” Diyen Anneler

Siyasi tutukluların anneleri, evlatlarını “Daima Bekleyeceğim” diyerek umutla bekliyorlar. Emel Kırım Vakfı’nın 10 Aralık 2023 İnsan Hakları Günü’nde başlattığı “Rusya Esiri Siyasi Tutuklu Kardeşlerimize Kart-Mektup Kampanyası” çerçevesinde hazırlanan “Daima Bekleyeceğim, Balam” Fotoğraf Albümü’nde yer alan anneler de tüm siyasi tutukluların anneleri gibi evlatlarını bekliyorlar.

• Lilya Seitumerova: Üç oğlu Seyitumer, Osman, Abdülmecit ve kardeşi Rustem Seytmemetov siyasi tutukludur. İşgalci mahkeme, Seyitumer’i 17 yıl, Osman Seyitumerov’u 14 yıl, dayısı Rüstem Seitmemetov’u ise 13 yıl hapse mahkûm etmiştir. Lilya Hanım’ın 24 yaşındaki küçük oğlu Abdülmecit Seyitumerov da 24 Ağustos 2023’te uydurma gerekçelerle gözaltına alınmıştır.
• Zeliha Abhair: 71 yaşında, siyasi tutuklu Arsen Abhair’in (D.T: 12.10.1985) annesidir. Arsen Abhair, 14 Şubat 2019’da gözaltına alınmış ve 13 yıl hapis cezasına mahkûm edilmiştir. Zeliha Abhair, oğlunun “terörist olmadığını” belirten bir pankartla tek başına protesto eylemi yapmış ve bu nedenle para cezasına çarptırılmıştır. Arsen, Kırım’a 6700 km uzakta, Buryatya-Ulan-Ude hapishanesine gönderilmiştir.
• Zarema Mamut: 70 yaşında, siyasi tutuklu Enver Mamut’un annesidir. “Oğlum terörist değil. 17 yıl hapis cezası ne için?!” yazılı pankartla tek kişilik eylem yapmış ve gözaltına alınmıştır. Enver Mamut (D.T: 28 Ağustos 1975) 16 yıl 9 ay hapis cezasına çarptırılmış ve Kırım’a 747 km uzakta Stavropol hapishanesinde tutulmaktadır.
• Zore Emiruseyin: Rustem Emirusein’in (D.T: 5.7.1979) annesidir. Kırım Tatarlarının sürgünden vatan Kırım’a dönmeleri için mücadele etmiş, oğlu tutuklandığında “Benim oğlum terörist değil” yazılı posterle tek başına protesto eylemi yapmıştır. Diyabet ve kötü huylu tümör teşhisi konulan Zore Hanım, oğlunun serbest kalmasını beklemektedir.
• Emine Abdülgani: Eskender Abdülgani’nin (D.T: 16.12.1997) annesidir. Oğlunun 21 yaşında “terörist” olarak suçlanmasını kabullenememiş ve “Benim Oğlum Terörist Değil” diyerek tek başına protesto eylemi yapmış ve para cezasına çarptırılmıştır. Eskender, 14 Ocak 2019’da asılsız suçlamalarla gözaltına alınmış ve 13 yıl hapis cezasına çarptırılarak 4.659 km uzakta Kemerova’ya nakledilmiştir.
• Zarema Ahtem: 47 yaşında, siyasi tutuklu Aziz Ahtem’in (14 Mayıs 1996) annesidir. Aziz Ahtem, 4 Eylül 2021’de gözaltına alınıp tutuklanmış ve 13 yıl hapse mahkûm edilmiştir. Kırım’a 4.500 km uzakta Altay Bölgesi Rubtovsk şehrindeki hapishanede tutulmaktadır.
• Lemara Umer: 63 yaşında, Amethan Umer’in annesidir. Amethan Umer, 2023 Ağustos’ta gözaltına alınmıştır. Lemara Hanım, babasının ve eşinin acısının yanı sıra, uzak hapishanede Rusya esiri olan evladına da üzülmektedir.
• Zera Suleyman: 75 yaşında, Eskender ve Ruslan Süleyman’ın annesidir. Zera Hanım, 70 yaşına girdiği gün oğulları için tek kişilik eylem düzenlemiştir. Gazeteci Ruslan Süleyman (D.T: 21 Nisan 1983) 14 yıl, diğer oğlu Eskender Süleyman (D.T: 3 Ağustos 1973) 15 yıl hapis cezasına çarptırılmış ve Kırım’dan 2.700 km uzakta hapishanede tutulmaktadırlar. Ruslan’ın küçük oğlu Musa’nın trajik kaybını eşi yanında olmadan tek başına yaşamıştır.
• Nina Danilovich: 76 yaşında, İrina Danilovich’in annesidir. Kızı İrina hapiste olduğu için üzülmekte ve hasta eşini de kaybetmiştir. Aktivist, hemşire ve yurttaş gazeteci İrina Danilovich, 29 Nisan 2022’de yasa dışı olarak alıkonulmuş ve insanlık dışı koşullarda tutulduğu bildirilmiştir. 7 yıl hapis cezasına çarptırılan İrina, babasının vefat ettiğini de hapiste öğrenmiştir.
• Dilara Abdulla: 70 yaşında, siyasi tutuklular Uzeyir ve Teymur’un annesidir. Çocuklarının evi baskına uğradığında yaşadığı zorlukları dile getirerek, “Son nefesime kadar onlar için mücadele edeceğim” demektedir. Hukukçu Teymur Abdulla (D.T: 27.05.1975) 17 yıl, hukuk fakültesi mezunu Uzeyir Abdulla (D.T: 30.04.1974) 13 yıl hapis cezasına çarptırılmış ve Kırım’dan binlerce kilometre uzaktaki hapishanelerde tutulmaktadırlar.
• Venera Mustafa: 58 yaşında, Kırım Dayanışması Sivil Grubu Koordinatörü, gazeteci Server Mustafa’nın (D.T: 5 Mayıs 1986) annesidir. Server, 22 Mayıs 2018’de haksız yere gözaltına alınıp 14 yıl hapse mahkûm edilmiş ve Kırım’dan 1.500 km uzakta Tambov hapishanesinde tutulmaktadır. Annesi, oğlunun insanlara yardım etmeye devam ettiğini ve mücadele ettiğini düşünerek dayanmaktadır.
• Nadiye İzet: 70 yaşında, siyasi tutuklu Rıza İzet’in (D.T: 24 Ocak 1979) annesidir. Oğlunun tutuklanmasının kendisini yıkıma uğrattığını ve onu görmeden geçen 6 yılın acısını dile getirmektedir. Rıza İzet, 19 yıl hapis cezasına çarptırılmış ve Kırım’a 9.000 km uzakta Yakutistan’daki bir ıslah kolonisine gönderilmiştir.
• Ilyara Karim: 69 yaşında, Farhad Bazar (D.T: 22 Ağustos 1986) ve Alım Karım’ın (D.T: 08 Nisan 1984) annesidir. Bir değil, iki oğlu da siyasi tutukludur. Farhad, 15 yıl; Alim ise 13 yıl hapis cezasına çarptırılmıştır.
• Edea İlyas: 66 yaşında, siyasi tutuklu Emil Ziyadin’in (19 Haziran 1984) annesidir. Emil Ziyadin, 7 Temmuz 2020 tarihinde gözaltına alınmış ve 17 yıl hapis cezasına çarptırılmıştır. Eşi Elviye, dört erkek çocuğunu tek başına büyütmek zorunda kalmıştır.
• Hatice Nimetulla: 57 yaşında, siyasi tutuklu Remzi Nimetulla’nın annesidir. Arama sırasında bayıldığını ve oğlunun her Cuma getirdiği çiçekleri özlediğini dile getirmektedir. Remzi Nimetulla, 24 Ağustos 2023’te gözaltına alınmış ve 5 çocuğuyla birlikte bırakılmıştır.
• Esma Seydamet: 63 yaşında, siyasi tutuklu Seydamet Mustafa’nın annesidir. Oğlunun götürülürken kalbinin paramparça olduğunu, suçsuzluğuna kimsenin şüphe etmediğini ve anne acısının hiç geçmediğini belirtmektedir. Seydamet Mustafa ve 5 kişi daha 24 Ağustos 2023’te tutuklanmış, 4 küçük çocuğu korku içinde kalmıştır.
• Fatma İsmail: Siyasi tutuklu olan eşi Rustem İsmail’i, babası Enver Ömer’i ve erkek kardeşi Rıza Ömer’i beklemektedir. Rustem İsmail 14 yıl, babası Enver Ömer 18 yıl, erkek kardeşi Rıza Ömer 13 yıl hapis cezasına çarptırılmıştır. Fatma İsmailova, “Devlet terörünü durdurun!” yazılı pankartla tek kişilik eylem düzenlemiştir.

Kırımlı kadınlar, yasa dışı olarak alıkonulan yakınlarına destek vermek amacıyla tek kişilik eylemler düzenledikleri için baskılara maruz kalmışlar, gözaltına alınmışlar, haklarında soruşturma açılmış ve para cezaları kesilmiştir.

 

Bağımsız Gazeteciler ve Aktivistler Hedefte

• Gazeteci Lütfiye Zudiyeva: “Kırım Dayanışması” aktivisti, insan hakları savunucusu ve gazetecidir. 2014’ten bu yana Rus işgali altındaki Kırım’da yaşanan insan hakları ihlallerini duyurmaya, siyasi tutukluların ailelerine destek olmaya çalışmaktadır. Lütfiye Zudiyeva, 22 Şubat 2024’te evine yapılan baskının ardından gözaltına alınmış ve hakkında 2 idari dava açılmıştır. Daha önce de gözaltına alınmış ve para cezalarına çarptırılmıştır. Free Press Unlimited tarafından “En Dayanıklı Gazeteci” kategorisinde ödüle aday gösterilmiştir. Zudiyeva, Newsweek’te çıkan “Kırım’da Yaşıyorum, Şafakta Silahlı Adamlar Eve Baskına Gelirler Diye Tamamen Giyinik Bir Şekilde Yatıyorum” başlıklı makalesinde Kırım’daki durumu çarpıcı bir şekilde anlatmıştır.[1]
• Ediye Müslimova: Armançık Çocuk Dergisi’nin Başeditörü. Rus işgali altındaki Kırım’da, Kırım Tatar çocukların ana dilini öğrenmesi ve koruması amacıyla çıkarılan “Armançık” dergisinin Başeditörü Ediye Müslimova, 21 Kasım 2024 tarihinde gizemli bir şekilde ortadan kaybolmuş, FSB tarafından sorgulandıktan sonra serbest bırakılmıştır.
• Zera Bekir: Nenkecan Dergisi Başeditörü, Kırım Tatar gazeteci, araştırmacı ve yazardır. Zera Bekir’in evine Rus işgal güçleri, 26 Ocak 2024 sabahı baskın düzenlemiş, dijital materyallerine el koymuş ve kendisini kızı Arzı Memetova ile birlikte gece geç saatlere kadar sorgulamıştır.

Kırım’da Anneler Günü, bir kutlama gününün ötesinde direnişin, dayanıklılığın ve umudun vurgulandığı bir gün haline gelmiştir. Bu özel günde, vatanları için mücadele eden ve ağır bedeller ödeyen Kırım Tatar kadınlarının azmi, tüm baskılara rağmen ayakta kalma güçlerini bir kez daha gözler önüne sermektedir. Onların hikayeleri, insan hakları ihlallerine karşı sessiz kalmamanın ve adaletin tecelli etmesi için mücadele etmenin önemini hatırlatan güçlü birer çağrıdır. Kırım’daki annelerin ve eşlerin bu zorlu koşullara rağmen yılmadan sürdürdüğü direniş, geleceğe dair umutlarımızı yeşertmeye devam edecektir.

[1] “I Live in Crimea. I Go to Bed Fully Dressed Expecting Armed Men at Dawn”, Newsweek, 20.02.2024

https://www.newsweek.com/i-live-crimea-bed-dressed-armed-men-dawn-1870670