Emel KIRIM VAKFI
“GÜNEYDOĞU KIRIM’IN MİKROTOPONİMİSİ” ADLI DOKTORA TEZİNİN ÖZETİ
Niyar Qurtbilal, “Güneydoğu Kırım’ın mikrotoponimisi”, Doktora tezi; Danışman Prof. Henryk Jankowski; Poznan Adam Mickiewicz Üniversitesi, Türkoloji Bölümü (Polonya), 2002.
Doktora tezi olarak kaleme alınan bu eserde, Kırım’da II. Dünya Savaşı döneminden önce geçen ve ‘etnik temizleme’ politıkası sonucunda 18 Mayıs 1944 Sürgününden sonra değiştirilen eski yer adlarına önem verilmiştir. Araştırmalar Kırım’ın Güneydoğu Bölgesi’nde bulunan Otuz (Şebetovka), Qoz (Solneçnaya Dolina), Toqluq (Bogatovka), Suvuq-Suv (Lesnoye), Taraqtaş (Daçnoye), Qutlaq (Vesöloye), Ayserez (Mejdureçye), Vorun (Voron), Qapıshor (Morskoye), Şelen (Gromovka) ve Arpat (Zelenogorye) köylerinde yapılmıştır. 11 köyde yapılan yerel çalışmalar sırasında 1500’den fazla yer adı kaydedilmiştir.
Eser, içindekiler ve giriş kısımları ile beraber toplam dokuz bölümden teşekkül ettirilmiştir. Önsöz olarak yazılan bölümde, doktora tezinin amacı belirtilirken, çalışmanın hazırlıkları sırasında yardımda bulunan kişilere isimleri ile teşekkür edilmiştir. Giriş bölümünde konuya geçiş olarak eski Kırım yer adlarının günümüzdeki önemi üzerinde durularak, dilbiliminin bir kolu olan mikrotoponiminin açıklanması yapılmıştır. Giriş kısmından sonra 11-43. sayfalar arasında yer alan “Kırımdaki Yer Adları Üzerine Araştırmalar, Tarihî, Coğrafî, Onomastik Gelişmeler, Edebî Kırım Tatar Dili ve Tarihi” başlıklı bölüm, kendi içerisinde “Güneydoğu Kırım’ın Coğrafî Özellikleri. Fizikî Coğrafya Durumunun Yer Adlarının Kökeni ve Ad Düzenine Olan Etkisi “, “Yer Adlarının Kökeni ve Ad Düzeninde Doğal Koşulların Önemi “, “Eski ve Günümüz Uluslarının ve Etnik Grupların Mikrotoponimiye Olan Etkisi” şeklinde tasarlanmıştır. Bölgenin coğrafya durumu, özellikle yer adlarında geçen coğrafî terimler ile açıklanmıştır. Burada dikkat çekmek istediğimiz yön, bölgenin yer adlarında kaydedilmiş ve Çağdaş Kırım Tatarcası’nda artık kullanılmayan veya başka anlama gelen coğrafî terimlerin üzerinde durulmasıdır. Buna ağaç, egrek, kez ~ çez, köpke, tapşan, qoltuq ~ χoltuχ gibi örnekler verilebilir.
Yörede kaydedilen Türk kökenli yer adlarının dili, Kırım Tatarcası’nın Güney Diyalekti’nde geçmektedir. Oğuz Türkçesinin unsurlarını taşıyan bu diyalekt ve bölgede konuşulan köy ağızlarının özellikleri, çalışmada mümkün olduğu ölçüde detaylarıyla “Edebî Kırım Tatar Dili ve Diyalektleri” kısmında incelenmiştir.
Bölgede elde edilen tüm yer adları, çalışmada oykonim, oronim, yol ve geçit adları, bahçe ve bağ adları, otlak adları, meydan adları, mağara adları, kabristan adları ve hidronimler olarak “Güneydoğu Kırım’ın Mikrooronimleri” bölümünde dokuz kısma ayrılmıştır. Her kısımda yer adlarının morfoloji ve söz dizimi özellikleri de ayrıca incelenmiştir. Eserin üçüncü bölümü olarak geçen “Güneydoğu Kırım’da Rastlanan Coğrafî Terimler” başlıklı bölümde, bölgede kaydedilen 103 coğrafî terimin anlamı ve etimolojisi incelenmiştir. Sözlük şeklinde yazılan coğrafî terimlerinin listesinde ayrıca bölgede geçen yer adlarından örnekler, bu terimlerin Çağdaş Kırım Tatarcasında olan şekli ve Türkiye Türkçesinde açıklanması verilmiştir.
Eserin dördüncü bölümü “Sonuç” adını taşıyor. Bu bölümde ifade edildiği gibi Kırım’ın Güneydoğu Bölgesinde toplanan ve birçoğu daha önce hiçbir yerde bulunmayan mikrotoponimlerde zengin diyalektolojık malzeme toplanmıştır. Diyalektolojık araştırmalarda son derece önemli olan bu bilgiler çok yönlü bir incelemeye tabi tutulmuştur. Eserde ayrıca bilgi edinilen kişilerin listesine yer verilerek “Kısaltmalar” ve “Kaynakça” bölümlerine geçiliyor. Eser Haritalar ve Resimler bölümlerinin ilave edilmesi ile tamamlanmaktadır.
