KIRIM TÜRKLERİNİN MİLLÎ MÜCADELESİ (XVI)

Yazan: Dr. Edige KIRIMAL Türkçeye Çeviren: Eşref B. ÖZBİLEN Nihayet hükümet silahlı kuvvetleri bünyesinde iki bin Rus subayından müteşekkil bir özel birlik vardı. Bu birlik doğrudan doğruya askerî kurmay heyetine bağlıydı. 554 Askerî kurmay heyeti eski subay üniformalarını tekrar meriyete sokmuştu. Bir özel subay alayının teşkilini planlıyordu 555. Fakat Rus subaylarının millî hükümet emrindeki hizmetleri uzun süreli olmadı. 3/16 Ocak 1918’de hükümetle Rus kamuoyu arasında Akmescit’teki sürtüşmeden dolayı Rus subayların ekseriyeti askerî kurmay heyetinden uzaklaştı. Bolşeviklerle yapılan mücadeleye katılmadı. İlave olarak Albay Morterau’nun kumandasındaki birkaç Fransız pilot subayın Kırım Kurmay Heyeti ile yaptığı iş birliğinden ve Bolşeviklerle yapılan çatışmadan dolayı yarıda kalan silahlı hava gücü teşkili yolunda attıkları ilk adımdan da bahsetmek gerekir. 556 Düşman tarafından ise Sevastopol harp ihtilâl komitesi Karadeniz filosunun savaş gemilerine, kale topçularına, bütün mevcutları millî birliklerin yedi ilâ sekiz katını bulan işçi birliklerine ve piyade sınıfına sokulmuş gemici birliklerine sahipti. 557 Bu güç oranı 1918 Nisan’ında Kırım’da sabık Karadeniz filosunun tayfalarından daha 40.000’inin bulunduğunu belirten Alman askerî kaynaklarınca da teyit edilmektedir. 558 _____________________________ 550 Hacı Bilal (80), s. 1; Tohtar (239), s. 3; Hacı Osman (288), s. 3. 551 Y.a.g.y.; Wertheimer (393), s. 115-116. 552 Kırımer (173), s. 6, 9. 553 Hatif (248), s. 43-44; Berke (77), s. 8; Seydyahya, Seydibrahim: Bir Görgü Şahidinin Raporu, el yazması, Oberstaufen/Allgâu, 1948, s. 3. 554 Boçagov (33), s. 43; Yelagin (125), cilt VI, s. 207; 2 Nisan 1918 tarihli İk. (369); Kırımer (173), s. 9; Wrangel (539), s, 40. 555 Kırımer (173), s. 556 Y.a.g.y., s. 8; Seydahmet (3), s. 76, (28), s. 108; Hatif (284), s. 93. 557 Kırım Tatar Millî Parlamentosu’nun Almanya İmparatorluk Hükümetine 21 Temmuz 1918 tarihli muhtırası. Boçagov’dan naklen (33), s. 51, 52. 558 Müller-Löbnitz, Wilhelm: Die Westfalen im Weltkrieg (Dünya Harbinde Vestfalya), Stuttgart, yılı belirtilmemiş, s. 471.   Silahlı kuvvetlerini güçlendirmek için Kırım kurmay heyeti Romanya’da bulunan Müslüman Kolordusu’nu Kırım’a getirmek için faaliyete geçti. 559 Bu takdirde Kırım’da kuvvet oranı millî hükümetin lehine değişmiş olacaktı. Bu kolordu 1917 yılının ikinci yarısında Yaş’da Romanya cephesi birliklerine mensup Müslümanlardan teşkil olmuştu ve mevcudu takriben 28.000 kişi kadardı. Sonradan garnizonu Tiraspol olmuştu. 560 Komutanı Orgeneral Süleyman (Maciej) Sulkiewicz, kurmay başkanı Albay Bazarewicz, topçu komutanı Tümgeneral Milkowski, levazım başkanı Mustafa Szynkiewicz’di. Hepsi Lehistan (Litvanya) Müslümanları, yani oralara göç etmiş olan Kırım Türkleri’nin soyundan gelenlerdi ve Kırım’daki Millî olaylarla dayanışma hisleri içindeydiler. 561 Kolorduyla irtibata geçmek için Cafer Seydahmet, 1917 Aralığı başında iki subayı şahsî bir mesajla General Sulkiewicz’e yolladı. Bu subaylar Cafer Seydahmet’in Kolordunun mümkün olduğunca serî bir şekilde Kırım’a nakledilmesi teklifini ilettiler 562. Bu teklif, Müslüman Kolordusunun Müslüman halkı desteklemesi için Kırım’a nakledilmesini emretmiş olan Kazan’daki “Bütün Rusya Müslümanları Harbî Şurası” tarafından da desteklendi 563. Odessa’da bulunan Kolordu kurmay heyeti Kırım’a bir özel komisyon yolladı. O da kolordunun ibate hazırlıklarına başladı. Aynı zamanda Romanya’da hareket hazırlığı başladı. ______________________ 559 Kırımer (173), s, 7; Hatif (248), s. 28. 560 (Kryczynski), Arslan Bey; General Maciej Sulkiewicz (1865-1920), RT, cilt s. 249’da; Hatif (284), ş. 28 561 Kryczynski, Leon, Najman Mirza: Tatarzy Polscy a Wschod Muzulmanski (Polonya Tatarları ve Müslüman Şark), RT, cilt II, s. 80-81’de, (560), s. 248-255’de; J.R. Zdziejow prometeizmu polskiego (Polonya Prometeizmi’nin Tarihinden), WO, 1937, No. 1-2, s. 14’de; Spuler (25), s. 363. General Süleyman (Maciej) Sulkiewicz 1917 Mart’ında Rus ordusunun 37. kolordusuna kumanda ediyordu. 1917 yılının ikinci yansında özel bir Müslüman kolordusunun teşkili fikrini ortaya attı, bu gaye için Petrograd’a gitti ve orada toplanmakta olan Rusya Müslümanları Merkez Şûrası’na Romanya cephesinde üç Müslüman tümeninin teşkili hususunda özel bir muhtıra verdi. Teklifi kabul edildi ve mezkûr muhtıra 10/23 Kasım. 1917’de “Rusya Müslümanları Merkez Şûrası Haberlerionde yayınlandı. Sulkiewicz aynı zamanda bu mesele için Kazan’daki “Bütün Rusya Müslümanları Harbi Şûrası” ile temasa geçti. Petrograd’da bulunduğu sırada bir Polonya Müslümanının evinde ileri gelen Müslümanların katıldığı bir gizli toplantı yapıldı. Burada Sulkiewicz öngördüğü Müslüman kolordusunun siyasî önemini açıklayarak plânını anlattı. Bu plâna göre kolordu Kırım ve İdil-Ural Türklerine Millî gayelerinin gerçekleştirilmesinde yardım edecekti. (Kryczynski (560), s. 248-249, (561), s. 80). 562 Kırımer (173), s. 7.   Fakat bütün bu faaliyet, kolordunun yer değiştirmesini geciktirmeye muvaffak olan Rus askerî makamlarının güçlü bir direnişi ile karşılaştı 564. Bu yüzden kolordu, ancak beş ay sonra 1918 ilkbaharında Kırım’a gelebildi. Artık sadece kurmay heyetinden ve muharip birliklerin bakiyesinden müteşekkildi. Bu, millî hükümetin Karadeniz filosunun Bolşevikleriyle yaptığı mücadeledeki mağlubiyetinin asli sebeplerinden biriydi. 565 Kırım millî hükümetinin Bolşeviklerle silâhlı çatışması 22 Aralık 1917/4 Ocak 1918’de Aleksandrovsk şehrinde (Ukrayna) Kırım yedek süvari alayının ikinci seferi bölüğü ile bir gemici birliği arasındaki müsademe ile başladı, İsmail Mazal’ın komutasındaki birlik, o sırada Ukrayna topraklarında bulunuyor ve Aleksandrovsk’da nöbet tutuyordu. Bölük mevcudiyeti ile şehirde düzeni sağlıyor ve mahallî Bolşeviklerin darbe yapıp iktidarı ellerine geçirme teşebbüslerine mâni oluyordu. 22 Aralık 1917/4 Ocak 1918’de Aleksandrovsk istasyonuna, bölükle çarpışmayı başlatıp şehri işgal etmek isteyen tayfaların bulunduğu bir askerî nakliye treni geldi. Çarpışma günlerce sürdü ve muharip gemici grubunun ağır kayıplar verip geri çekilmesiyle son buldu. Bundan sonra ikinci bölük millî hükümetin emri üzerine Kırım’a döndü ve Yalta’da garnizona girdi. 566 Dört gün sonra 26 Aralık 1917/8 Ocak 1918’de bu sefer Kırım’da millî hükümetle Sevastopol bölgesi harp ihtilâl komitesi arasında bir sürtüşme oldu, fakat kan dökülmesine sebep olmadı. Doğrudan sebebi şöyleydi: Bolşevikler, milli hükümetten Kırım kurmay heyetine mensup Rus subaylarını silâhtan tecrit etmesini talep ettiler ve bunun hükümet başkanı Çelebi Cihan’dan kesin ret cevabı aldılar. 567 Diğer taraftan 24 Aralık 1917/6 Ocak 1918’de Kırım kurmay heyetinin emriyle millî piyade alayının ikmâli için gerekli olan iki vagon silâh Gözleve garnizonundan Akmescit’e yollandı 568 . Gözleve mahallî Bolşevik komitesi bunu “sahil bataryalarını muhafaza eden Gözleve garnizonunun silâhtan tecrit edilmesi” olarak gördü ve Sevastopol harp ihtilâl komitesinden yardım istedi 569. Bu komite de hemen _______________________ 563 İshaki, Ayaz: Tatarska organizacja wospkowa podczas wojny (Harp esnasında Tatar askeri teşkilatı), WO, 1932, No. 1-2, s. 21’de, Kryczynski’den naklen (560) s. 249. 564 Hatif (248), s. 91-92; 29 Ocak 1919 tarihli K, No. 9. Boçagov’dan naklen (33), s. 59. 565 Y.a.g.y. Hatif (248), s. 28; Seydahmet (425). a.g.y. 566 Mazal (394), s. 2-3; Kırımlı Yiğit (3), s. 6; RMM, cilt LI, s. 147. 567 Müzakerelere katılanların birinin hatıralarından. Boçagov’dan naklen (33), s. 45. 568 29 Aralık 1917 tarihli GT, No. 17; Hacı Osman (288), s. 4-5. 569 GT (568), a.g.y. _____________________________________________________________ 46 harekete geçti ve 27 Aralık 1917/9 Ocak 1918 gecesi komitenin özel delegesi Yevgeniy Tkaçov Bahçesaray’a varıp millî hükümete Sevastopol harp ihtilâl komitesinin bir ültimatomunu verdi. Bu ültimatomda “bütün Sevastopol’ün özellikle de filonun, Gözleve bataryalarının muhafazasıyla görevli birliklerin silahtan tecrit edilmesinden dolayı duyduğu infialden”, “bu hareketin kaçınılmaz bir şekilde kan dökülmesine sebep olacak bir millî husumet uyandırdığından”, “bunun Tatar demokratları tarafından yapılamayacağından” bahsediliyor ve sonuç olarak nakledilen silâhların iadesi talebinde bulunulup sorumluların şiddetle cezalandırılması isteniyordu. Bu talepler yerine getirilmediği takdirde harp ihtilâl komitesi iki harp gemisini Gözleve’ye göndermek tehdidinde bulunuyordu. 570 Millî Hükümet bu ültimatoma Harbiye Müdürü Cafer Seydahmet’in  imzaladığı bir karşı ültimatomla cevap verdi. Bir çağrı şeklinde kaleme alınmış olan bu ültimatomda altı ana nokta vardı.   570 Y.a.g.y.  

---

Emel Sayı: 147  Mart – Nisan 1985