Kitap : İSMAİL BEY GASPIRALI İÇİN

Baş Editör: Hakan Kırımlı,

Editörler: Bülent Tanatar, Dündar Akarca, İbrahim Köremezli

Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Merkezi Yayınları No.9

ISBN 975-96488-8-1

Birinci Baskı, Ekim 2004, Ankara.

Hazırlayan: Özgür KARAHAN

İsmail Bey Gaspıralı belli kalıp ve sıfatlara sığmayan çok yönlü bir fikir adamıdır. “Gerçek bir milliyetçi, kendini vakfetmiş bir aydınlanmacı, çığır açan bir yayıncı ve eğitimcidir”. Fikirlerinin tesiri, dur durak bilmeyen faaliyetleri ve oluşturduğu sayısız eserleri vasıtasıyla, doğduğu Kırım topraklarından tüm Türk ve İslam dünyasına dalga dalga yayılmış, zamandan bağımsız olarak geçmişten günümüze kadar devam etmiştir.

Gaspıralı hakkındaki tafsilatlı araştırma ve eserlerin sayısı az olmamakla birlikte Gaspıralı isminin büyüklüğüne yakışan nicelikten uzak kalmıştır. Gaspıralı’nın fikir ve eylemleri geniş kitleler tarafından layıkıyla öğrenilip kavranamamıştır.

Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği  (Kırım Derneği) Genel Merkezi ve Emel Kırım Vakfı bu acıklı durumun telafisi için Gaspıralı’nın doğumunun 150. yılına denk düşen 2001 senesinde bir dizi anma ve tanıtma faaliyetlerine önayak oldular.

Bu çerçevede Türkiye’nin pek çok şehir ve kasabasında anma faaliyetleri, toplantılar, konferanslar düzenlendi. Bunlardan en geniş katılımlı olanı Ankara’da 26-27 Ekim 2001 tarihlerinde TİKA ve TÜRKSOY’un da işbirliğiyle tertip edilen Milletlerarası İsmail Bey Gaspıralı Konferansı oldu. TRT için Neşe Sarısoy Karatay ve Zafer Karatay’ın yönetmenliğinde hazırlanan İsmail Bey Gaspıralı Belgeseli aynı yıl gösterime girdi. Emel Kırım Vakfı Gaspıralı’ya adanmış www.ismailgaspirali.org sitesini hayat geçirerek tüm faaliyetleri burada duyurmaya ve makaleleri bu sitede yayınlamaya başladı. Kırım Derneği Genel Merkezi Gaspıralı’nın Bahçesaray’daki evini satın alarak milli müze haline dönüştürdü. İsmail Bey Gaspıralı hakkındaki makale ve akademik araştırmaların sayısının ivmesi böylece artmaya başladı.

Kırım Derneği Gaspıralı’nın çok yönlü faaliyetlerine bir nebze ışık tutmak ve araştırmacılara derli toplu bir başvuru kaynağı oluşturup yeni çalışmaları teşvik edebilmek amacıyla 2004 yılında bir makaleler derlemesi yayınladı.

İsmail Bey Gaspıralı’nın muhtelif yönlerini anlatan 55 seçkin makale tasnif edilerek yayımlandı. Hakan Kırımlı’nın baş editörlüğünde Bülent Tanatar, Dündar Akarca ve İbrahim Köremezli’den oluşan editör kadrosu yoğun ve titiz bir çalışma ortaya koydular.  Makalelerin büyük kısmı telif veya tercüme olarak ilk defa bu kitapta neşredildi. Daha önce yayınlanmış bazı önemli makaleler de gözden geçirilerek kitaba dâhil edildiler ve böylece bütünlük sağlanmış oldu. Ortaya 15 bölümlü, 712 sayfalık, kapağı ve cildi ile kaliteli bir baskısı olan muazzam bir eser ortaya çıktı. Şüphesiz eser kıymetini bu fiziksel görünümünden değil muhteviyatının derinliği ve kapsayıcılığından almaktadır.

Eserin takdim bölümünde İsmail Bey Gaspıralı’nın adının farklı söylenişlerine de açıklık getiriliyor. Bu bağlamda, tam ve resmî adı “İsmail Mirza Gasprinskiy” yahut “İsmail Bey Gasprinskiy” olan Gaspıralı’nın bizzat kendisinin soyadının Türkçe varyantının “Gaspıralı” olması gerektiğine dair yazısına işaret edilmiş.

Bir diğer göze çarpan husus da makalelerde geçen muhtelif Türk lehçelerine ait kelimelerin Kırım Tatar Latin alfabesi kullanılarak verilmesidir. Gaspıralı’nın “dilde birlik” şiarına münasip olarak hazırlanmış ve ortak Türk Latin alfabesine en uygun yaklaşım olarak gördüğümüz bu alfabe de kitabın ruhunu zenginleştirmekte.

Kitapta yer alan makaleler okurların merakını tahrik etmek maksadıyla aşağıda sıralanmıştır:

Ahmet Caferoğlu – İsmail Gaspıralı: Ölümünün 50. Yılı Münasebetiyle bir Etüd

Gerhard von Mende –  İsmail Bey Gasprinskiy: Rusya Türklerinin Millî Faaliyetleri Hakkında

Viktor Yuriyeviç Gankeviç ve Viktor F. Şarapa – Gasprinskiy’nin Bahçesaray Şehir Meclisi’ndeki Faaliyetleri

Viktor Y. Gankeviç – İsmail Bey Gasprinskiy ve Russkoe Znamya Gazetesinin bir Provokasyonu

Ildus Kuddüsulı Zahidullin –  İsmail Gaspıralı ve Çarlık Hükûmetinin Ruslaştırma Siyaseti

Nadir Devlet – İsmail Mirza Gasprinskiy’e İlgi Neden Arttı

Hakan Kırımlı – İsmail Bey Gaspıralı ve “Birlik” Kavramı Üzerine

Brian G. Williams – İsmail Gaspıralı’nın Mirasını Yeniden Yorumlamak: Kırım’ın Atatürk’ü mü, Rus İşbirlikçisi mi, Yoksa Rusya İmparatorluğu’na Pan-Türkçü Bir Tehdit mi?

Edward James Lazzerini – İsmail Bey Gasprinskiy (Gaspıralı): Modernizm Söylemi ve Ruslar

Svetlana Mihaylovna Çervonnaya – İsmail Gasprinskiy’nin Eserlerinde Milliyetler Arası Uzlaşma Fikri

Mustafa Özgür Tuna – Gaspıralı İlmisnkiy’e Karşı: Rusya İmparatorluğu’nun Müslümanları için İki Kimlik Projesi

Mehmet Şahingöz – İsmail Bey Gaspıralı ve Salnâme-i Türkî

Viktor Y. Gankeviç – Faydalı Eğlence: Kırım Tatar Millî Basınının İlk Adımı

Zuhâl Yüksel – Tonguç’un Dil ve Muhteva Hususiyetleri

Edward James Lazzerini – İsmail Bey Gasprinski’nin Tercüman / Perevodçik’i: Modernizmin Bir Sözcüsü

Timur Kocaoğlu – Tercüman Gazetesinin Dili ve Coğrafyası

Viktor Y. Gankeviç – Tercüman GazetesininTarihine Dair Arşiv ve Müze Kaynakları

Viktor Y. Gankeviç – Tercüman Gazetesi ve Müslüman Okurların Eğitilmesi Meselesi

Aydar Yuzeyev – Cedidçilik İdeolojisi: Tarihi ve Bugünü

Ahmet Kanlıdere – Islahçı Cedidçi Tanımlamaları Üzerine Bazı Düşünceler

Begali Kasım – Gaspıralı, Cedidler ve Sosyalizm

Fahri Temizyürek – Osmanlı Mekteplerinde Cedidçilik Hareketi ve Gaspıralı’nın İlham Kaynakları

Giray Saynur Bozkurt – İsmail Bey Gaspıralı ve Eğitim Reformu

Ümit Polat – Türk Dünyasının Rönesansı: Usûl-i Cedid Mektepleri

Giray Saynur Bozkurt – İsmail Bey Gaspıralı ve Dil Reformu

Yavuz Akpınar – Gaspıralı’nın Edebî Eserlerine Genel Bir Bakış ve Dârürrahat Müslümanları Romanı

İsmail Kerim – İsmail Bey Gaspıralı’nın Edebî Faaliyetine Dair

Martin Kramer – Gasprinskiy’nin “Dünya Müslümanları Kongresi” Teşebbüsü (1907) ve Neticeleri

Thomas S. Kuttner – Rusya Müslümanları Arasında Cedidçilik Hareketi ve İslam Dünyası: İsmail Gaspıralı Kahire’de. Yıl 1908.

İsmail Türkoğlu – Osmanlı Devleti’nin İsmail Bey Gaspıralı’nın Faaliyetlerine Bakışı ve Dünya Müslümanları Kongresi Teşebbüsü

Mirkasım Osmanov – Türk-Tatar Maarifçilik Tarihinde İsmail Bey Gaspıralı: Bir Fikrin Yükselişi ve Düşüşü

Cevdet S. Minnullin –  İsmail Gaspıralı ve İdil-Ural Tatar Sosyal Teşkilatları (XIX. Yüzyılın İkinci Yarısı – XX. Yüzyılın Başları)

Ravil Emirhan – İsmail Bey Gaspıralı ve İdil-Ural Tatar Toplumunda Yenileşme Hareketi (XIX. Yüzyılın Sonu – XX. Yüzyılın Başı)

İbrahim Maraş – İdil Ural Bölgesi Kadimcilerinin İsmail Bey Gaspıralı’ya Bakışları

Leysen Minnullina – Şerefeddin Şehidullin: İsmail Bey Gaspıralı’nın Az Bilinen Bir Takipçisi Hakkında

Dilârâ Osmanova – İsmail Bey Gaspıralı ve XX. Asrın Başındaki İdil-Ural Tatar Süreli Yayınları

Şevket E. Yunusov – İsmail Bey Gaspıralı’nın XX. Yüzyılın İlk Çeyreğindeki Kırım Tatar Yazarları Üzerindeki Tesirleri

Viktor Y. Gankeviç – Bahçesaraylı Bir Asilzâdenin Sankt Petersburg’daki Yayınevi

İ.A.Bogdanoviç – İsmail Bey Gaspıralı’nın Tercüman Gazetesi ve Hacı Habibullah Efendi’nin Zincirli Medrese’deki Reformları

Eldar Seytbekir – İsmail Bey Gaspıralı’nın Talebesi ve Takipçisi Seytcelil Hattat’ın Hayat Hikâyesi

Hayrullah Memed – İsmail Bey Gaspıralı ve Azerbaycan

Hayrullah Memed – İsmail Bey Gaspıralı’nın Ali Bey Hüseyinzâde’ye Açık Mektubu

Abid Tahirov – Ceyhun Bey Hacıbeyli ve İsmail Bey Gaspıralı

Hayrullah H. İsmetullah – İsmail Bey Gaspıralı’nın Türkistan’ı Uyandırma Yolundaki Teşebbüsleri

Barçınay Curayeva – İsmail Bey Gaspıralı ve Türkistan’da Cedidçilik Hareketi

İlber Ortaylı – İsmail Bey Gaspıralı’nın Orta Asya Üzerine Tercüman’daki Haber ve Mülâhazaları

Edward James Lazzerini – Bahçesaray’dan Buhârâ’ya İsmail Bey Gaspıralı’nın 1893’teki Orta Asya Seyahati

Şirali Turdiyev – İsmail Bey Gaspıralı ve Türkistan

Enver İsmailov – İsmail Bey Gaspıralı ve Türkistan Bölgesi

Zeynabidin Abdürrşidov – İsmail Bey Gaspıralı’nın Dârürrahat Müslümanları Romanı ve Türkistan

Amankos Mektep – İsmail Bey Gaspıralı ve Kazaklar

Ferhat Tamir – İsmail Bey Gaspıralı’nın Kazak Aydınları Üzerindeki Tesiri

Mirkasım Osmanov – İsmail Bey Gaspıralı ve Doğu Türkistan’da Yeni Uygur Maarifçiliği

Ramazan Hüsinulu Kereytov – İsmail Bey Gaspıralı ve XX. Yüzyıl Nogay Edebiyatı ve Dramaturjisi

Ömer Turan – İsmail Bey Gaspıralı’nın Bulgaristan’daki Faaliyetleri