Seyit Abdullah Özenbaşlı Kim Edi?

Osman AKÇOKRAKLI.

İşbu yanvar 6-cı künü vefat iden Seyit Abdulla Özenbaşlı qırımtatarlarnıñ uyanuv devriniñ ilk künlerinde çalışanlardan birisi idi. 1880–90 senelerini qırımtatarlarınıñ uyanuv devriniñ başlanğıçı saymaq mümkündir. Bir taraftan Terciman çıqa, usul-i cedit üzre mektepler açıla, eski usul medreseleriniñ islahına yollar qoyula, genç tatarlar rusça oqumaya yapışalar, az-çoq rusça bilenler rusça gazetalar aldırıp oquylar ehval-i-alemden haberdar olalar. O asırlarda Avrupada türeyen, canlanan sotsializm cereyanı kerek rus ve kerek türk gazetaları vastasıle Qırımğa aks ide. Bir taraftan Rusiyede, İkinci Aleksander zamanınıñ reformaları, diger taraftan Türkiyede Meşrutiyet (Konstitutsiya) qavğaları qırımtatarı arasında yeñi doğan ufaq bir cemiyetçik arasında habersiz, tesirsiz qalmay. Muhite tenqit nazarıle baqanlar, cemiyetlerde, qavehanelerde serbest ve bu mümkün olmayan yerlerde qapalı olaraq, yine de serbest laf itmeye havesliler çıqa. O devirlerde Qırımnıñ başqa yerlerinde tatarın ehval-i-ruhiyesi ne halda ve ne derecede bulundığından malümat yoq. Lakin Bağçasaraya kelince, bu asırlarda andaki Avrupa qavehanesi bir yeñi fikirler klubu şeklini ala. Anda her kün sağların çarpışması ola. Nihayet, bunlar arasında eñ soñ bir fırqaçıq ayırılıp Çubuqçı qavehanesine avuşalar. Yaşça, ötekilerden daha genç olan bu tabaqa arasında merhum Badaninskiy, Ahmet Nureddin, Mehmetşah Aqçurin, Pıçaqçı Murtaza ve gayrılar ile Seyit Abdulla Özenbaşlılar da bulunalar. Bunlar öz cemiyetlerinde bildiklerine köre, maddiyundan (materialistlerden), tabiyyundan (naturalistlerden), darvinizmden, sotsiyalizmden, iştirakiyundan (sotsialistlerden) bahs idiyurlar. Kenardan baqan halq bunlara farmasonlar, dinsizler adını taqa. Yine o vaqıtlar İstanbulda Meşrutiyete ittigi yemini bozup, ilk meclis mebusanı qapatan Abdul Hamidi indirmek teşebbüsinde bulunan fırqa mensuplarından qırımlı qart inqilapçı Asan Nuriniñ (yerli halq oña Asan Yurgi derlerdi – O.A.) ara-sıra Bağçasaraya kelip-kitmesi gençler fırqasını canlandıra idi. Bağçasarayda meşhur zengin Acı Abdullanıñ ticarethanesinde defterci hızmetinde bulunan Seyit Abdulla Özenbaşlı kendisiniñ urbasını, tıraşını ve daha bilmem nesini şeriat zan ittigi taassup qalıplarına tökmek isteyen Acınıñ millionlarını bıraqıp, öz başına yaşamaya başladı. Seyit Abdulla Özenbaşlı Acı Abdullanıñ hızmetinde bulundığı esnada, Acınıñ etrafını sarmış bir çoq dalqavuq (yaltaq) mollaların quruntılarını köre-köre onlara qarşı onda bir protest fikri uyana. Burada söylemek lazimdir ki, Seyit Abdulla Özenbaşlı gençliginde, atta Üseyin efendide yazı ögrenmekten başqa, mükemmel bir mektep körmedigi halda, öz başına rusça ve türkçe, arabça ve iranca ögrenmiş hudayinabit (öz başına tasil körgen) bir tatar idi. Türkçe şiir yazar, nağış örnek çıqarır, guzel yazı yazar istidatlı bir kişi idi. Şarq muzıkasında da mahareti var idi. İlk şiirleri ile şeriye yapan, yetim malı yiyen, tatarın doğğanında, ölgeninde başı ucuna ancaq alim quruntusı ile çöken nefishor mollalara qarşı protest ile başladı. Yüzden ziyade şiir yazıp, adını Fonograf haqayıq (aqiqat sesi) qoyduğı, divannıñ bir çoq yerleri eski tsenzura tarafından bozulıp kelmiş ve basılamayıp qalğan edi. Qırımtatarları arasında ilk olaraq teatro eseri yazan Seyit Abdulla Özenbaşlı diyerek, yañlış olmaz. 1900 senesi Bağçasarayda ilk teatro sahnası quruldığı vaqıt oynalan yerli eserlerden birisi ve ilkisi Seyit Abdulla Özenbaşlınıñ “Olacağa çare olmaz” namındaki eseri idi. Bu eserde tatarın er şeye kör-körüne inandığı, taqdire til bağlayaraq mesul qaldığı kösterilmek üzre istenile idi. Bu eser oynaldığı vaqıt, Seyit Abdulla Özenbaşlı kendisi de oyunda iştiraq itti. Bir taraftan eserin oynalması, diger taraftan bunda Seyit Abdulla Özenbaşlınñ kendisiniñ de qadın olaraq sahnaya, o vaqıt eski fikirlilerni büs-bütün şaşırttı. Muharrir ve artist Seyit Abdulla nice sögüşlere oğradı, üzerine lanetler, qaharler yağdırıldı. Seyit Abdullla Özenbaşlı bir qaç seneler Terciman gazetasında da çalıştı. Onda onıñ qalemile yazılan tatarın iqtisadiy, içtimaiy hayatına dair maqaleler ve şiirler körülirdi. 1902 senesi qırımtatarınıñ Türkiyeye köçmek meselesi Özenbaşlı keskin bir şiir yazdırdı. Tatarın eskiden bildigi ve zemane uymadığından, kittikçe söndügi sanatlardan faide olmayacağını kören Özenbaşlı, tatarı yeñi sanatlarda teşviq itmek maqsadıle Bağçasarayda ilk olaraq tatar terzihanesi açmış idi. Seit Abdulla Özenbaşlınıñ hayatında diqqat olunacaq bir şey daha var ise, o da oğlu ile qızını muntazam surette oqutmasıdır. Bu işten onu hiç bir türlü müşkülat alaqoyamadı. Eñ muhtac künlerinde bile balalarınıñ terbiyesiniñ çarelerini buldu. Tatarlarda qızını İstanbula mahsus tahsil içün ilk yollayan Özenbaşlıdır-demek mumkündir. İstanbulda türkçe, Qırımda rusça idadiye tahsil kören qızı, darulfununda tahsilde ve oğlu ise, darulfununnıñ tıbbıye şubesini bitirip doktor unvanını almış ve bugün Totayköy terbiye tehnikumı müdiri bulunmaqtadır. Özenbaşlınıñ bu bala terbiyesi meselesinde zevcesiniñ de yardımı olduğı inkar olunmaz, zira eskiden tatar hayatında balaların halı, alelhusus qızların oqumamasında anaların ne qadar fena tesiri olduğı belli bir şeydir. İşte, tatarın edebiy ve içtimaiy hayatında meşaqatlı adımları atanlardan birisi olan mazlum halq şairi Seyit Abdulla Özenbaşlınıñ hayatı ve faaliyeti bu surette keçmiştir.

TAVSİYELER

MÜSTECİB ÜLKÜSAL’I KABRİ BAŞINDA ANDIK

Emel dergimizin kurucusu, başyazarı, Kırım Milli Kurtuluş Merkezi Başkanı, Emel Kırım Vakfımızın kurucusu ve 10 …