TORBALI – ERTUĞRUL (TATAR) MAHALLESİ

Görüşme Tarihi: 24.01.2008

Doğma büyüme Ertuğrul’dayım. Ertuğrul Mahallesi hane 38. Hacı Geldi biraderi Emin Çavuş’un oğlu Ömer’in oğluyum. Doğma büyüme Ertuğrul Mahalleliyim. Daha önceleri benim çocukluğumda Ertuğrul Mahallesi’ne ‘‘Tatar mahallesi” denirdi. Bildiğim kadarıyla Ertuğrul Mahallesi’nin ilk kurucuları rahmetli dedemgiller. Biz Kırım’ın pahitattı, yani başkenti “Bahçeşehir”denmişiz. Ruslar Kırım’ı işgal ettikten sonra bizimkinler, aynı köyde oturan 50 hane toplu olarak Rus zulmünden kaçmaya karar vermişler. Önce Sivastapol şehrine gelmişler. Bu olay eskilerin 93 Harbi olarak nitelediği 1876 – 77 Osmanlı Rus Savaşı’ndan hemen sonra olmuş. Babam ve amcamdan duyduğum kadarıyla Kırım Hanlığı hanlıkla yönetiliyormuş. Başta Giray Han varmış. Giray Han beş kardeşmiş. Rus Çarı Giray Han’ın diğer 4 kardeşini nasılsa kandırmış. 4 kardeşte ağabeylerine tazzik (baskı) yapıyorlar ve Osmanlı’dan ayrılıyorlar. Rus çarı Kırım’a gidiyor ve bunlara “Siz Osmanlı’ya ihanet ettiniz. Kendi neslinize ihanet ettiniz. Yarın bir gün bana da ihanet edersiniz!” demiş. Çar tutuyor, beşini de birden asarak idam ettiriyor. Bu olaydan sonra Kırım Türkleri iyice baskı altına alınıyor. Rahmetli dedemgil 50 hane aynı köyde birbirlerine uzaktan yakından akrabalar. Bir köy olduğu gibi Sivastapol’dan Niğbolu’ya geçiyorlar. Orda da diyorlar ki “biz gâvurdan kaçtık gâvura geldik”. Oradan bir daha toparlanıyorlar. Edirne Karaağaç’a geliyorlar. Edirne Karaağaç’ta bir sene ikamet ediyorlar. Bir yıl kaldıktan sonra orayı beğenmiyorlar. “Yine düşmana yakın ilk top ateşi bize gelecek” diyorlar. Oradan Tekirdağ Çorlu’ya geçiyorlar. Çorlu’da beş sene civarı kalıyorlar. Orda babamın amcası yani Hacıgeldi’nin küçüğüne yıldırım çarpıyor. Dedem kardeşinin ölümü üzerine “burası da bizi yaramaz” diyor. Demek ki dedemin sözü 50 hane’nin üzerinde geçiyormuş. Tekrar grup tası tarağı toplayarak İstanbul’a geçmişler İstanbul’da Osmanlı yöneticilerine “biz geldik göçmeniz ne yapacaksanız yapın!” demişler. Osmanlı yöneticileri bunların hepsini bir vapurla İzmir’e göndermişler. İzmir o zaman Aydın vilayetine bağlı bir mutasarrıflıkmış. İzmir iskân komisyonu bunları Bergama’ya iskân etmiş. Bergama’dan tekrar Dikili’ye vermişler. Dikili de bunlara Hane başına 40 dekar arazi veriliyor. 3 – 5 sene de Dikili’de kalmışlar. Deniz kıyısından da 3–5 dekar yer verilmiş, ancak orda sivrisineğin bol olması onları çok rahatsız ediyor. Tire’de Tatar’ın bol olduğunu duymuşlar. Biz diyorlar Tire’de o zamanlar maden de varmış. Kömür madeni. Biz diyorlar Tatar’ın bol olduğu Tire’ye gidelim. Hem kömür medeninde çalışırız geçimimizi sağlarız. Tekrar İzmir’e geliyorlar. Tekrar İzmir valisine çıkıyorlar. İzmir valisi bunlara bu günkü adı Güzelyalı olan o günkü adı Kokaryalı olan yere “gidin buraya iskân edin “diyor. Kokaryalı tarafı o gün için önü deniz diğer tarafı ise sazlıkmış. Vali diyor ki:” Gidin burada ne yaparsanız yapın. Kaçar dönüm (dekar) toprak alırsanız alın” demiş. O bölge boş olduğu için “kendi aranızda taksim edin, buraya yerleşin” demiş. Dedemler gidiyorlar araziye bakıyorlar. Kendi kendilerine diyorlar ki “denizden de düşman geldiğinde ilk topu bize atarlar”. Sonra diyorlar “yarın öbür gün çocuklar torunlar olacak denize düşer gider ölürler” diyorlar. Onlar kafaya koymuşlar Tire’yi gitmeyi. Tire’ye yolculuğa hazırlanıyorlar. İçlerinden Değirmen Dağı’na (bugünkü Yeşilyurt Devlet Hastanesi’nin olduğu yerler) çıkınca “biz diyorlar ileri gitmeyip burada kalacağız. Düşman gelse de gemileri görürüz dağlara kaçarız, bir şeyler olur” diyorlar. Beş hane orada kalıyor. Bizimkiler yola devam ediyor. Bizimkiler Tire’ye doğru giderken Torbalı Gurgur Dağı eteklerinde eski Bayındır yolu’nu takip ediyorlar. Eski Bayındır yolunda bu günkü Fetrek Çayı’na varmadan konak yapıyorlar. Orada konak yapıca ekmek aramaya gidiyorlar Hayvanlar ve arabaları orda koyup bir yerlere gidiyorlar. Sultan Hamit’in Çiftliği’ ne gidiyorlar. Çiftliğin bekçisi bunları orada konak yaptığı görüyor. Hemen kâhya olan Murat Bey’e haber veriyor”. Beyim diyor, böyle, böyle bir kafile geçiyor. Burada da insan yokmuş. Hani bir padişahın at binicileriyle seyisleri varmış 3–5 tane. Başka kimse yok. Murat Bey hemen atına biniyor, gidiyor. “Siz diyor nereye gidiyorsunuz?” Valla diyorlar biz nereye gidiyoruz bilmiyoruz, diyorlar kadınlar. Erkekleriniz nerede? İşte erzak almaya gittiler. İyi diyor erkeklerinize söyleyin beni görmeden giderseniz bu hayvanların yediği otu helal etmem diyor. Bunları sağarsanız sütleri helal etmem diyor. Öyle deyince erkekler akşam oluyor, geliyorlar. Navale bulup kadınlar anlatıyor. Sabahleyin uğruyorlar Murat Bey’in yanına. Murat Bey “nereye gidiyorsunuz siz?” onlar “Biz Tire’ye gidiyoruz”

‒ Ne yapacaksınız?

‒ İşte orda maden varmış, çalışacağım, şu olacak, bu olacak …

‒ Ben size bak şey versem, öküzlerimin çoğu yaşlanmış çoğu şey olmuş, öküz versem çift versem, tarla versem, tohum versem, size burada ekseniz biçseniz, kalsanız çıkardığınız mahsulü ne kadar tohum verdim alacağım. Geriye ne kadar yiyecek buğday vereceğim, onu da alacağım, kalanını parayla satın alacağım sizden. Olur mu? diyor.

‒ Biz bir düşünelim, diyor.

Oturuyorlar ertesi gün meclis karar veriyor. Kalalım mı? Kalalım. İlk yerleşim yeri Bayındır – Torbalı tren yolu’nun başı. Tren yolu mezarlığa dönüşü var ya. Şimdiki Muşluların evleri var orada. İlk yerleşim yeri Tepeköy, Tatarların yerleşim yeri orası. Oturuyorlar orada evleri yapıyorlar. Ondan sonra birkaç zaman geçiyor Fetrek Çayı taşıyor. Bunların evlerini su basıyor. Geliyorlar Murat Bey’e. Evimizi su bastı. Tamam, diyor. Merkeze alıyım sizi. Bu şubenin olduğu yer (Torbalı eski askerlik şube binası) Mahsul Ofisi. Murat Bey Ertuğrul Mahallesi’nin planını çiziyor. Herkese birer ev yeri veriyor.45 haneye bu şekilde burada kalıyorlar. Yani babamdan duyduğum, amcamdan duyduğum bunlar benim. Babam’ın adı Rıfat Tatar. Rıfat 74 yaşında vefat etti. Babam 1284 doğumlu, 1974’te vefat etti. Dedem burada evlenmiş. Emin Çavuş burada evlenmiş. Bu Tatarların hepsi aynıdır. Farklılara Nogay deriz. Bu gelenlerin içinde Nogay yok, sonradan gelenlerde var. Nogaylar. Cafer Akay bunlar. 1936’da mı ne geldiler buraya. Biz ilk gelenlerdeniz. Biz ikiye ayrılıyoruz. Ana tarafım Kırım, baba tarafım Şolgar. Tatarlar da 3-4 çeşit. Babamgiller Şongar. Nenemgiller Kırım gibi. Çocukken biz Tatarca konuşuyorduk. Şu anda bitti. Şimdi bizim Ankara’da akrabalarımız var. 1 hafta kaldık mı dil kırılmaya başlıyor. 15 gün kaldık mı karşılıklı konuşuyoruz. Sonra buraya geliyoruz. Yine bitiyor. Benim 4 çocuğum var. Tatarca bilmez.

Not: Bu görüşme 24 Ocak 2008 tarihinde 1934 doğumlu Emin Uytun’un Tepeköy Mahallesi, Torbalı-İzmir adresindeki evinde yapılmıştır.

 

---