QIRIMTATAR HALQ ŞAİRİ HAN-TEMİRNİN (ABDÜLCEBBAR) HİKÂYESİ

Derleyen : Nariman S. SEYİTYAHYA.

Euzubillâhimine-ş-şeytani-r-racim. Bismülâhi-r-Rahmani-r-Rahım. El-hamdü li-l-lâh, el-hamdü li-l-lâh, el-hamdü li-l-lâhi Rabbi-l-alemin ve-s-salâtü ve-s-selâmu ‘âlâ resulina Muhammedin ve ‘âlâ alihi va sahbihi ecma’in. Eşhedü el-lâ ilâha illâ Allah ve eşhedü enne Muhammeden ‘abdühü ve rasulüh. Amma ba’d. Es-selâmu ‘aleyküm ve rahmetüllahi Ta’alâ ve barakâtühü. El-hamdü li-l-lâh. Tek Yüce Allahtan bütün yapqan günahlarımızda af tileymiz. Tek Ona dua ve senalarımıznı doğrultamız . Bizge el, ayaq, köz, fikir bergeni içün Allahğa hamdler olsun.   O ağır yıllar qorantam ve soy-sopum – anam, babam, dayılarım, emcelerim – hepsi Qırımdan Körbekül köyünden dos-doğru Begavatqa, Plotina (Bent) denilgen yerge, bastırıqlarğa kelip tüştiler. O uzaq, ağır 40-ncı seneleri pek çoq vatandaşlarımız – Qırım müsülmanları – Ural dağlarında ve Orta Asiya çöllerinde açlıqtan, suvsuzlıqtan vefat ettiler ve o uzaq topraqlar içinde qaldılar. Allah hepsine rahmet eylesin ve cennetke yerleştirsin. Halqımıznı sürgün etkende, apansızdan kelip, bir şeyçik de almağa ruhset bermediler. Anamnın aytışına köre, gecenin bir mahalinde adamlarnı uyantıp, hepsini bir yerge toplamağa başladılar. Adamlarnı: “Sizni yaqın bir yerge köçürecekmiz”, dep aldattılar. Yanlarına bir şey aldırtmadılar. Dayımlar o yılları on altı – on yedi yaşında ediler ve özlerini qorçalamağa çareleri bar edi. NKVD askerlerini aldatıp ve saflarından keçip, Ceppar dayım – Allah rahmet eylesin, pek cesaretli adam edi, – barıp, yavurlarğa bir şey qalmasın dep, mal-mülkünin üstüne gaz tökti. Bundan son, azaçıq unnen bir-eki qozuçıq ketirip, aylanmada bir aş pişirip, adamlarnı aşatqan eken. Ondan soñ adamlarnı maşınalarnen Aqmescit seherine ketirdiler ve mal vagonlarına yüklep kimilerni Uralğa, kimilerni de Özbekistan, Qazaqistan ve Tacikistanğa alıp kettiler. O ağır 44-nci senenin azapları halqımıznıñ yüreğinde bugüngece sızlap tura. Ne qadar halqımız yollar, dağlar, çöller içinde yatıp qaldılar. Yavurlar halqımıznın nice malını aldı, halâ daha cezaları berilmegen. Halqımız ise halâ daha haqlanmağan… Bir yerge tüşürmezden evel, meselâ, Özbekistanğa yakin Uralğa, anda yaşağan halqlarnı: “Tatarlar satqın, olar nemselernen beraber sovyet askerlerine qarşı cenk ettiler.” dep azırlay ediler. Ve halqımız qayda tüşse, başqa halqlar olardan pek qorqa ediler. Vaqıt her bir şeyni yerine qoydı. Ve Köreysler olsun, Ruslar, Özbekler olsun – hepsi halqımıznın kim olğanını anladılar. Ve çoq yahşi şeyni bizim halqtan alıp, özlerinin balalarına aşlamağa başladılar. Amma o yılları halqımıznın daha bir çoq müşkilâtları bar edi. Misal içün, komendatura vaqtında halqımızğa bir yerden başqa bir yerge barmağa çaresi yoq edi. Elhamdülillah, o ağır künler yavaş-yavaş unutulıp başladılar. Bizim nesil doğğan yıllarda halqımız az-buçuq özüne kelip başladı. Men Begavat seherinde 1955 senesinde Han-Temir Mustafa oğlu Berber Eskendernin qorantasında doğdım. Anam, Çınaq Arifnin qızı, Körbekülden, Aluşta rayonından. Bugüngece bizlernen yaşay. Babam ise 58 yaşında Begavatta vefat etti. 1955-nci senegece halqımız, açtan ölmeyik dep, çoq şey yaptı. Misal içün, Ceppar dayım, Allah rahmet eylesin, patlatuv malzemelerini tapıp, Plotinada balıq patlata eken. Balıq patlatıp, maşınalarğa yüklep, alıp ketip, o balıqlarnı satıp, qorantalarğa açtan ölmeğe bermegenler. Böyle cesaretli hareketlerni her bir adam yapıp olamaz edi. Men bu vaqialarnı dinlep, ağzımnı açıp qalır edim. Dayılarımnın, emcelerimnin yapqan şeylerini pek begene edim. Olarğa oşamağa pek ister edim. Onıñ içün bugün aytqan şeylerim yaşlarımıznın ruhlarını kötersin. Neçün değende, soñki vaqıtta yaşlarımız – quvvetli, balaban, dülber yügütler, lâkin ruhları, babalarınıñ, dedeleriniñ ruhlarına oşamay. Düşmanlar yavaş-yavaş yaşlarımıznın ruhlarını yuqlatalar… Çoq şeyler kördi halqım, çoq şeyler eşitti, lâkin öz tarihine, öz toprağına, vatanına sevgisini ğayıp etmedi. Babamıznıñ anası, Revide bitam, Allah rahmet eylesin, oturıp, bizlerge aqşamlarnen taqdirini aytıp bergende, bizler ağlay edik. Seni, menim Qırımım, bütün qartlarımız közyaşlarnen hatırlay ediler. Balalarımız Qırımğa qaytacaq dep, hiç de umut etmediler. Sen olarnıñ ümüti edin, sıcaq künde bir yutum salqın suv edin… Men milliy harekette iştirak etmedim. Lâkin bütün haberlerni Ramazan ağanen Ceppar ağadan ala edim. Puşkina soqağında eski evimizde yaşağanda qomşumız Ramazan ağa edi. Partizan Ramazan ağa. Bu adam evimizge çoq kele ve Qırım dağlarında nasıl etip cenk etkenini, cızına, tereklernin qabuqlarını nasıl etip aşağanını, nasıl etip açlıq körgenini aytıp bere edi. Pek yahşi adam edi. Bugünki kibi közlerimniñ öğünde: qolunda gazet, başında şlâpa… Allah, Qırımnı körmeyip, başqa yerlerde ölip qalğan qartlarımızğa rahmet eylesin. Birazdan son Qızıl Köprikke köçip kettik. Ve, elhamdülillah, Allah bizge Ceppar ağa Akimoviçnen qomşu olıp yaşamağa qısmet etti. O, bizge qartbabamız kibi bir adam edi. Her kün önen körüşe, soraşa edik. Başından keçken şeylerini eşitmege nasip oldı. Birinci yılları Özbekistanda başqa halqlar halqımızdan qorqa ediler. Sonra pahıllar ediler. Sonki vaqıtta körmege közleri yoq edi. Aytacaq vaqiam – nasıl etip bir toy cenaze olıp qaldı. 1982 senesinde, avgust ayında, yaznıñ bir sıcaq künlerinde kelin tarafında qardaşımnıñ toyu olacaq edi. O künlerde, bugün de olğanı kibi biz Allahnıñ çoq yasaqlarını ve emirlerini yerine ketirmez edik. Ve toy raqınen, şarapnen ve şeytan çalğısınen keçecek edi. Toynıñ ortasında bir şamata qoptı. Yaqın qomşusı, bir tacik balası, tüfekni çıqarıp, müsafırlerge, toy sahiplerine attı. O yerde kelinnin anası, Ayşe apte Mustafayeva, can berdi. Onen yan-yanaşa turğan bir qardaşımız, Çakala Eldar da yaralandı. Hastahanege tüşip, aqcigerinden otız eki qurşın çıqardılar. O ağır künlerni Allah Taalâ bizlerge ders kibi bergen edi: “Baqın, qullarım, körün, sizin belâlarınız, hastalılarınız neden kele”. Yaş-yaş babalarımız, dayı-emcelerimiz raqıdan yanıp kete ediler. Allah Subhanahü va Taalâ bugün de bu derslerni bizge bermege devam ete. Toylarımız şeytanıñ şeriatı boyunca keçe. Yaş-yaş müsülman oğlan ve qızları analarnen, tizelerinen, dayılarınen qadehlerini toquştırıp, bir-birlerinin qarşısında oturalar. Bizler denişmege istemesek, Allah nasıl etip bizlerni qorçalaycaq, nasıl etip çamurlarnıñ içinden çıqaracaq? Böyle olsa toprağımızğa, qorantamızğa hiç qaçan bereket kelmez. 1987 senesi eki qardaşım Qırımğa rahatlanmağa kelip, bu dülber vatanımıznı kördi ve Özbekistanğa, artıq mından bir yerge ketmeycekmiz dep, telefon açtılar. Bütün şeylerimizni satayıq, vatammızğa köçeyik, dediler. O vaqıtta köçmesi bugünki künge köre yengil edi. Tez vaqıtta konteynerlerni hazırlap, başladıq Qırımğa yollamağa. Ve olğan kâpiklerimizni toplap, başladıq Qırımda ev qıdırmağa. Birinci evni Zuyadan aldıq. Evni “tatar anlaşması”nen alğan edik. O ev şimdi de tura — vesiqaları yoq, onıñ içün satıp da olamaymız. Birinci yılları kelgende pek muhabbet, birlik edik. Başqa halqlar bizlerni körip, qorqa ediler. Hem de betimizge: “Sizler pek muhabbetsiz, birliksiz”, dep ayta ediler. O vaqıtta Aqmescitte bir toplaşuv, miting olacaq olsa, sabahtan başlap Qırımnıñ her bir köşesinden adamlar cıyıla edi. Militsalar Aqmescitni sarıp alıp bizlerni şehernin içine yibermey ediler. Amma bizler hiç bir şeyge baqmayıp, Aqmescitniñ içini toldura ve binlerce olıp cıyıla edik. Şimdi men öz-özümden sorayım: Neçün o vaqıtta bizler öyle edik de, bugün ise bir de birimizge bir belâ kelse, qolumıznı uzatmağa istemeyiniz, ağa-qardaşday bir-birimiznen selâmlaşmaymız, keçe ketemiz ve bir-birimizni körmegen kibi olamız?… Aytacaq şeylerimni maqtanmaq içün değil, yaşlarımızğa hatırlatmaq içün, ruhlarını kötermek içün aytmaq isteyim, Neçün değende, olarnıñ yürekleri bugün totnen qaplanğan kibi. Ve sağlam, dev kibi yiğitler mayli mışıqlar kibi oturalar. Aytacağım, biz kelgende, birinci yılları olar halqımızdan pek qorqa ediler. Çünki biz birlik edik. Amma halqımız çoqlaşqan sayın birliğimiz yavaş-yavaş bozulmağa başladı. Bir noğay eniştemiz bar edi, Allah rahmet eylesin. O: “Torun, toqta, mındaqılar başlasınlar Qırımğa cıylışmağa, son körersin. Başlasınlar anda “çantaların” bölmeğe…”, dep ayta edi. Böyle etip, bütün birlik de yoq olıp ketti… Anlatacaq vaqiam Zuyada keçti. O vaqıt hayırlı keçti. Bugün böyle hareketler içün halqımıznı hapishanege atalar. Bir kün qardaşlarım maşınanı tamir etmek içün qomşu soqaqqa kettiler. Aradan bir-eki saat keçti. Men aş pişirip olarnı bekley edim. Birden militsa maşınasınıñ yaygara düdügi çalıp başladı. Telâşlanıp, yolğa çıqtım. Baqsam, mana taba süratnen ağam kele, artından da militsalar quvalay. Aqılıma birinci şu keldi. Ağamın maşınasını keçirdim, sarhoş kibi yolnın ortasına çıqtım ve, tentir-mentir, başladım yürmege. Maqsadıın, ağama azaçıq vaqıt berip, militsalarnı yoldan şaşırmaq edi. Lâkin olar, bir şeyge baqmayıp yanımdan üçip kettiler. Az qaldılar meni basmağa. Ve ağamın yanında toqtap, qollarını arqasına burıp, yaqaladılar. Men de çoq tüşünmeyip, çapıp, olarnıñ maşınaları içine oturdım ve diqqatlarını özüme çekmek içün bir-eki kere köçürip aldım. Militsalar meni maşınaları içinde körip, ağamı taşlap, yanıma çapıp keldiler. O arada birisini saçından tutıp, dümenge tayandırıp, bir-eki silkedim. Son maşınadan çıqıp: “Sizlernin yolnen ketken adamnı basayatıp keçmege ne haqqınız bar edi?” dep üstlerine qıçırdım. Olar bizim ağa-qardaş olğanımıznı aslı bilmez ediler. Ve ayıpların tanıp, maşına içine oturıp, o yerden ketmege mecbur oldılar. O küni aqşam o militsalar mahalle militsa hadimine barıp şikâyet etken ekenler. O da olarğa: “Bu yigitlerge tiymeseniz yahşi olur edi.” dep cevap qaytarğan eken. Birazdan son Şumhay köyüne köçip keldim. Ufaçıq bir ev aldım… Tek yeni aldım desen olacaq. O evçiknin içinde bugün de – balalarımnen, kiyevimnen, qızımnen, torunçığımnen – hepimiz muhabbet, güzel yaşaymız. O yılları balalarım daha ufaq edi. Yerni aldıq, bir sığır aldıq, başladıq qışqa hazırlanmağa. Konteynerimiz endi-endi kelecek edi. Keldi amma, kelgen şeylernin de bereketini körmedik. Neçün değende, evler yoq, o qadar şeyimiz yağmur tübüne qalıp, çürip-çürip ketti. Amma, elhamdülillah, iş şeylerde değil… Başladıq qışqa hazırlanmağa. Rızqımıznı yerden ve mallardan qıdıra edik. Mal baqmaq içün taqattan gayrı daha otlaq da kerek edi. Lâkin bizim balaban vatanımızda bizler içün boş yerler yoq edi. Qayda baqsan – sovhoznın yeri, Petronın yeri, fermanın yeri, bir firmanıñ yigirmi-otuz yılğa satın alğan yeri, dep cevap tapa ediler. Devlet, kelmeşeklerni bizge qarşı hazırlay edi. Tatarlarnı evlerinizge yibermeniz, olarğa ev satmanız. Tatarlar sizlerni soyacaq, olar öyle, olar böyle, dep çoq masal uydurıp çıqara ediler. Yaşağan köyümizde de bu masallarğa inanğan adamlar yoq değil edi. Nasıl olsa da, bizlerge qorantalarımıznı baqıp, balalarımıznı östürmege kerek edi. Çevre-çette sovhoz yerleri olsa, boş yer olmasa, hayvan baqmaq pek müşkildir. Neçün değende, adam gaflet qalsa, ayvan barıp kirip o yerlerni taptap çıqa edi. Bizge qarşı olğan adamlar her kün üstümizden şikâyetnameler yaza ediler. Bir kün kelip qoylarımıznı alıp ketkenler. Apayım meni çağırdı. Baqsam, on-on beş adam, qollarında senekleri, qoylarımnı fermağa aydaylar. Balalıqtan berli at hayvanını seve edim. Qırımğa kelsem, atqa minip vatanımnıñ dülber dağlarını, qırlarmı yelday uçıp aylanarım dep hayallana edim… İşte atım bar edi. Her vaqıt eğerli tura edi. O künü da hazır edi. Ondan gayrı pek yahşi köpeklerim bar edi. Biri Asiya, birisi de Kavkaz borıbasarı (barağı) edi. Atqa minip: “Köpeklerni yiber!” dep, apayğa qıçırdım. Qazaqlar meni at üstünde körip: “Bu kiyik tatar bizlernin üstüne çapa!” dep, qatıp qaldılar. Yanlarına kelip, utandırdım ve “Ekinci kere böyle yapsanız, köpeklerimni üstünizge yiberirim.” dep, qoylarm alıp evge qayttım. Qaç kere öyle vaqialar oldı… bu vaqialarnı aytmağa hiç de utanmayım. Neçün değende, o olğan şeyler, haq şeyler. Niyetim de, yaşlarımıznıñ ruhunu kötermek, olarğa yürek bermektir. Bir kün baqsam, dört buğam yoq olıp ketti. Canım-canım bağlı turğan dört hayvan birden ğayıp oldı. Sanki yer açıldı da, olar yerin tübüne batıp kettiler. Qıdırmağan yerim qalmadı. Barmağan yerim qalmadı. Artıq ümütten kesilip, evge qayta edim. O arada qomşum: “Bar da fermadan baq. Buğalarınnı anda alıp kettiler.” dedi. Kelip baqsam, dört-beş qazaq demir qapını sarıp aldılar, meni buğalarıma yibermeyler. “Sizge kim buyurdı?” dep sorasam, “Anavu adam.” dep, başlıqlarını kösterdiler. Közlerimni qan bastı. İçim qaynap ketti. Barıp başlıqlarnı qaburğa­larından alıp, qapının qarşısında turğan maşınasını yanına süreklep ketirdim. Balaban bir taş köterip: “Şimdi bu maşınanı parça-kesek eterim! Beğenirmisin?” dedim. “Bunu begenmesen, neçün menden ruhset almayıp menim hayvanlarınım ketirip mında qapadın?” dedim. O adam: “Ayıp mende değil. Meni, hayvanlarımnı alıp qapamağa buyruq berip, yolladılar”, dedi. Qapıda turğan qazaqlar qapını taşlap qaçıp kettiler ve men, buğalarımnı alıp, evge qayttım. Bunın kibi hikâyelerimni aytmağa başlasam, eki saat da azlıq eter. Amma daha bir hikâyeni aytıp bereyim. Men adamlardan çoq kere, vatanımıznıñ sahibi kim, dep sorağanlarını eşittim. Tatarmı, Rusmı, Ukraynalımı – hiç kimse cevap berip olamadı. Ressamlar, yazıcılar, şairler asırlarca Qırımnı terennüm ettiler. Ve Allahnıñ izninen Qırımnıñ dağları, qırları olarğa ilham bere edi. Qırımnı sattılar, bağışladılar ve yernin en dülber köşesi dep, şaqa etmediler. Amma yerge böyle laflarnıñ hiç bir faydası yoq. O, bizden – cinayetçilerden yardım istey. “Dağlarınım yaqman, qırlarımnı patlatman”, dep, ağlay. Elhamdülillah, Allah bizge böyle bir dülber yerni berdi ve biz onı qorçalamasaq, cevabını Allahnıñ öğünde berecekmiz… Adamlarnıñ çevre-çetke çöplük atqanlarını körsem – olsun tatar yaki başqa millet – men narazılığımnı bildire edim. Pek açuvlana edim. Eğer bir kimsenin bir araba çöplük ketirip arıqlarnıñ boylarına tökkenini körsem, eki araba yükletip mahsus çöplük içün ayırılğan yerge yiberip töktüre edim. Bir kün sığırımız hastalandı. Bir-eki kün hasta olıp, son, elhamdülillah, özüne keldi. Qomşularımnı soraştırıp, bir qomşumıznın o sığır bağlanğan yerge bir qaç kün evel kenef temizlegen maşınanen kelip boq tökkenini bildim. O adam o kirli işni bir kere yapqan olsa, ekinci kere de yapa bileceğini bile edim. Ve avcı kibi onı beklemeğe başladım. Bir kün kene o yerde maşına köründi. Bar quvetimnen çapıp, o yerge yetip keldim. O adam meni körgeninen maşınağa oturıp qaçmağa başladı. Sezikli sekire değenleri doğrudır. O adamnın ayıbı olmasa, qaçmaz edi. Maşınasını basamağına atılıp, anahtarını aylandırıp motorini söndürdim, qazaqnı maşına içinden çıqardım. Şu boq tökülgen yerge yatqızdım da, boq çıqarğan şlangmı (borusını) üstüne qoyıp, aqızmaq içün maşınanı köçürecek olğanımda bu herif, tabana quvet qaçmağa başladı. Bir qaçış bar edi. Men maşınasına minip, ot tarlası üstünden artından yetip de olamadım. Necün değende, tarlanın yolaqları köndelen raskeldiler. Maşına arıqlardan keçip, sekirikley-sekirikley kete edi. Bunı körmek kerek edi… Bizim “qahraman” doğru kenefini temizlep cezağa oğrağan başlığınıñ evine çapıp keldi. Men, maşınadan tüşip: “Eğer sen bu kirli işlerinni taşlamasan, sana bu başlığın da yardım bermez!” dep ayttım da, kettim. Bunı mahtanmaq içün değil, yaşlarımıznın ruhunu kötermek içün ayttım… Doqsan beşinci yılı Qırımda kence oğlum doğdı. Men, adını ne qoyacağımnı endi bile edim. Çünki o yılları endi dinge yaqınlaşmağa başlağan edim. Ve oğlımnın adını Muhammed dep qoydım. Sallâllahü aleyhi va sellem, Peyğamberımıznın adını qoydım… Men yaşlarnın halını köre edim. Büyük balalarımız o vaqıtta boksnen oğraşa ediler. Balalarım, torunlarım. Biz olarnı Aluştağa alıp bara edik. Aftada üç-dört kere meşguliyetleri ola edi. Son endi men bu balalarğa baqıp, her vaqıt: “Bu balalar ne olacaq? Bizler kibi yaşasalar, bizler kibi, estağfırullah, doğru yolnen ketmeseler nalları ne olacaq? O vaqıtta endi diskotekalar başlağan edi — başlasalar şu diskotekalarğa qatnamağa, içmeğe, çekmeğe.” dep tüşüne edim. Kimerde bir böyle tüşüncelernen gecenin bir mahalinde tura edim, közüme yuqu kirmey edi. Her vaqıt özüme bu suallerni soray edim. Soñ, qoylarnen çıqıp kete edim. Dağlarnın içinde yüre edim. Her vaqıt tüşüne edim. Her vaqıt: “Öyle bir quvvet bar ki, inşallah, mana yardım etecek, mana doğru yolnı kösterecek.” dep ümit ete edim… Doqsan altıncı senenin sonunda men endi dinge yaqınlaşıp, namaz qılmağa başladım. Namaz qılmağa başlağan son, başladım endi balalarıma, qorantama, ağalarıma-qardaşlarıma: “Mına doğru yol bar. Biz hepimiz bu yolnen ketmek kerekmiz. Namaz qılmaq kerekmiz. Haram şeylerni taşlamaq kerekmiz”, dep, dinge davet etmeğe başladım. Lâkin birinci vaqıtları pek qıyın edi. Adamlar seni anlamay ediler. Neçün değende, kâfırlernin şen yaşayışnı Müsülman yaşayışına deniştirmek qolay değil. Son, elhamdülillah, bir-eki yıldan son bütün qardaşlarım, torunlarım da dinge keldiler… En sofi anam namaz qılmağa başladı. Elhamdülillah, Allah bizge doğru yolğa çıqmağa yardım etti…