Emel KIRIM VAKFI
SAFİYE NEZETLİ AİLE TARİHİ YARIŞMASI:
SÜRGÜN HATIRALARI:
BİZNİ ÇALIŞTIRA EKENDE HALQIMIZNI SÜRDÜLER…
Mambet ABDÜLVAAP
Bismillâhi rahmanırahım
Men Mambet Abdulvaap oğlı 1924 senesi 23 oktyabrde* Sudaq rayonı Şelen köyünde doğdım. Babam Abdulvaap edi. 1934 senesi iyün* ayında vefat etti. Anam Ayşe edi. 1981 senesi 28 dekabrde* Taşkent şeherinde instrumentalnıy zavodında* vefat etti. Aq-töpe degen mezarlıqta anam Ayşe, bitam Hatice, qaynatam Mustafa ve qaynanam Hatice, dörtüsi bir Aq-töpe degen mezarlıqta yatalar. Hepisine Alla rahmet eylesin.
Babamıñ babasınıñ adı Mustafa edi. Közleri pek kök olğan, onıñ içün, oña Kökköz Mustafa dep lağap qoydılar. Anasınıñ adı Hatice edi. babamnıñ babası ve anası az yaşayıp erte öldiler. Anamnıñ anası Hatice, babasınıñ adı Ablâkim edi. Anamnıñ babası pek erte öldü. Anası 90 yaşına kelip vefat etti.
Men özüm Şelen köyünde östüm, dört sınıf köyde oqudım. Bizler babam ölgen soñ dört bala anamın boynunda qaldıq. Üçi oğlan, biri ise qız. Anama Alla rahmet eylesin, kolhozda* çalışıp bizleri baqdı. Elbet o vaqıt yaşayış qarardan ziyade ağır edi. Ne de olsa bizleri açtan öldürmedi. Men köy mektebini bitirgen soñ Hapısqor köyünde Ş.K.M. mektebine barıp yedinci sınıfı Hapısqor köyünde bitirdim, ve Sudaqta orta mektebe barıp 8-nci sınıfta oqudım. Ağam ösüp büyügen soñ, 1940 senesi sentyabr* ayında askerlige aldılar. Öylece ağam cenkte ğayıp oldı. Men ise 9-nci sınıfta oqumağa başladım. Vaziyet ağır olğanı içün, mecbur oldım, 9-nci sınıfı bırakmağa. Köyge qaytıp keldim. Gazetelerde ise FZO-lar açıldı dep yazdılar. Anam meni kolhoz reisine söyledi, oqumağa istegenimi. Ablâmit ağa (reisimiz) meni ve mennen beraber eki bala alıp Sudaqqa komissiyağa ketirdi. Komissiyadan üçümiz de keçtik. Meni ve Amet dostumnı (Allah rahmet eylesin) ekimizi Aqmescit şeherine FZO svyazka oqumağa ketirdiler.
Öylece Aqmescitte altı ay oqudıq. 1941 senesi 25 mayısta, imtihan berdik ve oquvnı bitirdik. Dostumnen ekimizi diger balalarnen beraber Lvov şeherine yolladılar.
Lvovda meni, dostum Amet’i eki başqa bala ile Gorkov şeherine yolladılar. Bizleri Gorkov şeherine ketirip, demiryol vokzalındaki* telegrafına yerleştirdiler. Bizler aparat “morze”*ge oqudıq. Bizler beş iyünde 1941 senesi işi başladıq. 22 iyünde cenk başladı. Bizleri kene de Aqmescitke qaytardılar.
Cenk olğanı içün, Aqmescitke kelgen soñ bizleri yani meni ve dostum Amet’ni senet (spravka)* berip köyge qaytardılar ve kerek olsa, biz sizleri çağırırmız dediler (öylece bu künge qadar çağıralar).
Bu oquğanımız bitti, keldi hayırsız nemse aydutları (yetişmegeydiler kelmege). Anam sekiz ay selsovet reisi olğanı içün başladılar qılınmağa. Köyden sovyet vaqıtında qaçıp ketken edepsizler, qaytıp kelip başladılar qılınmağa. Meni Kerç nemse lagerine* yolladılar. Küzde lagerden keldim, kene de Köktebel nemse lagerine yolladılar. Elbet dayanalmayıp qaçtım.
Köyge keldim aqşam sabasına meni ve birqaç adamnen beraber Sudaqqa ketirip qapadılar. Bizi beraber Sudaqta 8-nci sınıfta oquğan dostum qurtardı. Bu olğan hepisi 1943 senesi olıp keçti.
Çoqqa barmay Sovyetler keldi. Qurtuldıq desek te tutuldıq. 1944 senesi 24 aprelde* bizleri Sudaq rayonkomendantı* askerlige aldı. Sudaqtan Qarasubazar şeherine aydadılar. Qarasubazarda Qırımtatarları ayırdılar. Bizleri Qurmana aydap ketirdiler. Qurmandan 30 aprel gecesi mal taşığan vagonlara yüklediler. 1600 adam edik. Yüklegen soñ, qapuları qapattılar.
Penza şeherinde açıp, onda bizleri yuvundırıp aşattılar. Ondan Kuybışev (Samara) şeherine ketirip lagerge töktiler. Dört tarafında vışkalar* tikleyıp, ellerinde vintovka* bizleri qaravulladılar.
1944 senesi mayıs ayında ketirdiler. Bizleri brigada-brigada etip işletmege başladılar. Öylece gece kündüz işledik. İyün başlarında şu Orta Asiyağa ketken demir yolundan sıra sıra eşalonlar ayvan taşığan qapuları qapanıq vagonlardan bizim halqnıñ acınıqlı yaşları eşitip, yol yanında işlegen bizim halqlar taciplenip aqşam teşkerüvi olğanda, komendanttan sordılar. Komendant dedi ki, sizin halqı vremenno* Orta Asiyağa köçüreler dedi, herkez şaştı. Çoqqa barmay başladı çeşit türlü haberler kelmege. O oldı, bu oldı dep, men de başladım qıdırmağa anamları. Orta Asiyağa yüzlernen kâğıt yazsam da, hiç birinden qarşılıq alamadım. Qıdıra-qıdıra bir yıl degende Perm (Molotov) oblastı, Krasnovuşera şeherinden taptım. Başladıq mektüpleşmege. Öylece bir yıl keçti, bir kün anamdan mektüp aldım, balam, vaqıtın olsa yardım et dep yazdı. Bu mektubu aldım amma qaydan alam aqçayı, bizlerge aqça bermeyler, aşamaq içün, talon bereler. Kapusta yaprağından ve içine çürük qartop ya da içine kilka ya da vobla balıqçıqlarnı tökeler, mına sana rus yemegi.
1946 senesi Mayıs, İyün ayında Volga özeni üstünde küçük bir barajda matros* olıp başladım çalışmağa. Anamdan öyle mektup alğan soñ, ne yapmalı, bir eki kapik cıyıp özüme urba aldım ve yolğa hazırlandım.
Men işlegen kontorda balaban duvarda harita asılı edi. Bu haritada Volga ve Kama özeninde ne yerge pasajir parahodlarınen* barılğan, özen vokzalları belgilengen.
Şu haritağa baqsam Krasnobuşera şeherine bara eken. Öylece Kryaz lagerine kelip dostlarnen sağlıqlaşıp turdarmiyadan qaçtım. On kün degende Krasnovişera şeherine kelip çıqtım. Anamlarnen, bitamnen ve qardaşlarımnen körüştim. Özüniz bilesiz, ağlamaq ve çoq soraştıruvdan soñ anama dedim, ana men qaçıp keldim dedim. Anam ise ne olğanını bilmeyip pek qorqtı. Men dedim, anama, ana sen qorqma, yarın men özüm komendatqa barırım, dedim. Öyle de yaptım. Bardım komendatqa, kirdim. Komendatqa ayttım: Men trudarmiyadan kaçtım, dedim. Komendant taciplendi, men ise nasıl qaçtım ve nasıl keldim hepisini ayttım. Komendant meni militsiyağa alıp ketti. Militsiya mayorı qapamaq kerek dedi. Men yalvardım, men qırsızlıq yapmadım, yaman şey yapmadım, bir kimsege zarar yapmadım, dedim. Öylece NKVD polkovnigi meni qapamadı. Özüm barıp aytqanım içün qapamadılar.
O küni de işke kirip, lesnoy birja degen yerge ve qaytıp evimizge keldim. Anama, bitama söyledim, hepisini olğanını. Meni qapamadılar ana, dedim. Anam ise dayanalmayıp ağlap yiberdi ve ana men işke kirdim, dedim. O vaqıt anam pek quvandı, öylece başladım çalışmağa. O vaqıt 22 yaşımda edim. Çoqqa barmay öz köyümizniñ güzel qızlarından Ayşe degen qıznen tanış oldıq. 1948 senesi 20 Martta evlendik. 3 qızımız oldı. Refiqa, Şefiqa ve Cevire. Öylece qorantamnen güzel-güzel yaşadıq.
1958 senesi qorantamnen ve ana-babalarımıznen beraber Taşkent şeherine instrumentalnıy zavodı degen yerge kelip tüştiq ve ev qurıp içine kirdik. O zavodqa işke kirdim.
Stanoklarda* işledim. Sekiz yıl işledim şu zavodta. Zavodtan çıqıp vodokanal* degen yerge işke kirdim. Qadınım Ayşe de şu vodokanalda 21 yıl çalışıp pensiyağa* çıqtı. Men özüm 15 yıl işledim, slesar* olıp. Hepisi olıp Taşkentte 22 yıl yaşadıq.
1981 senesi bir sebep ile köçmege mecbur oldıq. Geniçesk şeherine köçmege. Öylece şimdi yaşayım şu şeherde, Gogol soqağında, 183-nci evde.
Qızlarım hepisi evli-barqlı, dört oğlan torun, üç qız torunum bar ve üç torundan torunum bar. Men qadınımnen beraber 1948 senesi 20 marttan şu küngeci beraber yaşadıq. Çoq şükürler olsın Allağa, yaşayışımız yaramay degil, güzel.
Sayğılı konkurs hadimleri men özümizniñ latin hariflerinen yazdım, meni bağışlanız. Men yaşayım Geniçesk şeherinde, teklif etseñiz sizlerge bararım. Böyle yazdı dep meni yaman alıp ayıp etmeniz. Menim yazğanlarımnı oqusañız pek quvanır edim. Çoq sağ oluñız derim. Sizlerge Alla sağlıq, selâmetlik, tınçlıq, muabetlik ve bol bereket nasıp etsin. Ne iş tutsañız her vaqıt muradınızğa nail oluñız.
LUGATÇE
Oktyabr ……… : Ekim
İyün …………… : Haziran
Dekabr ………. : Aralık
İnstrumentalnıy zavodı : Müzik aletleri yapımevi
Kolhoz ………. : Kolektif çiftlik
Sentyabr ……. : Eylül
Vokzal ……….. : Yolcu salonu
Aparat morze : Mors aygıtı, telgraf makinesi
Spravka ……… : Rapor
Lager …………. : Kamp, esir kampı
Aprel …………. : Nisan
Rayonkomendantı : Bölge komutanı
Vışka………….. : Kule, gözetleme kulesi
Vintovka…….. : Tüfek
Vremenno ….. : Geçici olarak
Matros ……….. : Bahriye eri
Pasajir parohod : Yolcu gemisi
Stanok ……….. : Tezgah, torna
Vodokanal ….. : Su pompalama merkezi
Pensiya ……… : Emekli olmak
Slesar ………… : Tesviyeci
Polkovnik …… : Albay
