VATANIMIZ QIRIMNIÑ SAİBİ OLMAQ VE TİLİMİZNİ ÖLÜMDEN QURTARMAQ EN MÜİM İŞİMİZDİR

Seyran ÜSEYİNOV.

Qırımğa qaytıp başlağınımız 24 yıl oldı. Avdetniñ birinci yılı Qırımda doğğan bala endi 24 yaşına keldi. Qartlarımız birer-birer dünyasını avuştıra. Çerik asır keçti, bir nesil deñişti, lâkin ale daa Vatanımıznıñ saibi  olamaymız, tilimizniñ evelki statusına irişamaymız. Vatanımız ecnebiylerniñ qolunda, ösip kelgen yaşlıq öz tilini zayıf bile. &Öz tilini bilgen, öz tilinde serbest laf etken aramızda az, çoqusı rus tilinde laf ete. Orta yaşlılar bile tilimizni yahşı bilmey. Çünki sürgünlik devrinde mekteplerde tilimiz oqutılmadı, til muiti tek qorantalarımızda ola edi. Qırımnıñ er bir yerinde: soqaqlarda, avtobuslarda, teşkilâtlarda, işhanelerde – er yerde rus tili muiti üküm süre. Sabadan aqşamğace olarnıñ tilinde laf etmege mecburmız. Aqşamları, işten evge qaytıp kelgen soñ, öz tilimizge keçmege imkân ola. Lâkin rus mekteplerinde, oquv yurtlarında, balalar bağçalarında oquğan ve terbiye alğan balalarımız ve yaşlarımız evge qaytıp kelgen soñ da rus tilinde laf etmege devam ete. Ana-babası da, ekseriyette, balalarına uya ve rusçanı qullana. Ana-babası emiyet berip, balasından öz tilinde laf etmesini talap etse, o qorantada tilimiz daa yaşay. Lâkin, yazıqlar olsun, ana-babalarınıñ da çoqusı (kimerde qartanası, qartbabası da)ana tilimizde aytacağını, rusça ayta. Bu adet bizni öldürecek, ağızımızdan tilimizni suvurıp alacaq.! Vaziyet yahşı degil. Soñu hayır olsun!
  Tez vaqıtta kerekli çareler körülmese, körülip tura ki tilimizni yavaş-yavaş unutacaqmız. Assimilyatsiya bizni acağa kibi beklep tura, yutacaq. Dünyada tili olmağan halq yoq. Bizim tilimiz ölse, özümiz de halq olaraq ğayıp olıp ketecekmiz. Bundan ceennem ateşinden qorqqan kibi qorqam.
 Men özüm anam ve babamnıñ vasiyetlerini unutmayım. Öz tilimni yoq etmemege tırışam, balalarıma ögrettim ve bütün ömrümni, qolumdan kelgeni qadar, tilimizge, onıñ inkişafına bağışladım: luğatlar tertip ettim, derslikler tercime ettim, qullanmalar yazdım… Olarnı çıqarmağa maña Alla qısmet etti, çoqusı dünya yüzü kördi. Ocalarımız,  talebelerimiz ve atta ana-babalarımız olarnı qullana. Men 75-ke ayaq basqan adam olsam da, yaşıma baqmadan, bugün de areket etem. Yaqında balalar içün daa 5 türlü renkli dülber kitap çıqardım. Deycegim, halqımnıñ ögünde menim yüzüm açıq, men boyun borcumnı yapmağa tırışıp keldim ve tırışam.
 Bugün til oğrunda işlegen âlimlerimiz, yazıcılarımız, gazetacılarımız, ocalarımız ve terbiyecilerimizniñ sayısı bayağı arttı.  Aqmescitte eki aliy oqu yurtta: Qırım müendis-pedagigika universiteti ve Tavriya milliy universitetinde qırımtatar tili ve edebiyatını ocaları azırlanıla. Şu eki oquv yurtunı bitirgen yaşlarımız em oca olıp işlemege imkanı bar, em qorantasında öz balalarına öz tilini ögretmege çaresi bar. Buña biz quvanamız.  Amma milliy mekteplerimiz içün kadrlar azırlav meselesinde bizni pek raatsızlağan ve kederletken tarafı da bar. Mektepte oqutılğan başqa fenler boyunca ocalar bir yerde azırlanmay. Milliy mekteplerimizde bu fenlerni laqırdı tilini bir derecede bilgen ocalarımız alıp bara. Olarğa yengil olmasa da, olar fenini (matematika, biyologiya, tarih vb.) öz tilinde alıp barmaq içün mustaqil tarzda er bir derske azırlana ve dersiniñ bütünini olmasa da bir parçasını (oña biz dersniñ qırımtatar tilinde alıp barılğan komponenti deymiz) öz tilimizde alıp barmağa tırışa.
 Milliy Meclisimiz, erbaplarımız, qırımtatar maarif hadimleriniñ «Maarifçi» adlı Birleşmesi (onıñ reisi Safure Kacametova epimizge belli insan, bütün küç-quvetini milliy mektep ve tasilnen bağlı meselelerge bağışlay), cemaatımız, ana-babalar, yaşlar teşkilatları bir yaqadan baş çıqarıp işlegeni sebebinden bugün 15 milliy mektebimiz, 50-den ziyade sınıfta balalarımız talim-terbiyeni öz tilinde ala.  Bir baqqanda çoq şeyge nail oldıq. Lâkin, devletçiligimizni elde etip olğan olsaq, tilimizniñ statüsı yerine ketirip olğan olsaq, 24 yıl içinde biz daa çoq yutuqlarğa irişir edik.  Mına şimdi Ukraina Parlamentiniñ qabul etken «Regional tiller aqqında» qanunını Prezidentimiz imzalağan soñ, Qırım parlamentinde de bu mesele etrafında davalı tartışmalar başladı. Vaziyet deñişecekke beñzey. Yahşı tarafqa deñişirmi, yoqsa deñişmey qalırmı, körermiz. Er alda biz talabımıznı eksiltmesek, areketni arttırsaq, mıtlaq künü kelir, halqımıznıñ olur bizim toyumız. Bu künni körmek içün biz areketlerimizni eksiltmeyip, zayıflaştırmayıp, maqsadımızğa doğru adımlarnı atıp turmaq kerekmiz. Öz çaremizni özümiz tapmaq kerekmiz. Bunı başqa birisi yapar, ögümizge azırlap ketirip qoyar dep, qol qavuşturıp raat-raat oturmağa bizge olmaz.
 Yolumızda mania olıp turğan, yürmege keder etken pek çoq müsibetlik bar. Olarnı yeñmek qolay degil.  Buña vatanperver, halqını sevgen, areketçen, yürekli, cesur, qanun esasında laf etmege bilgen insanlarımız çoqça olmaq kerek. Bu insanlarğa da cümlemizniñ yardımı kerek.  Bugün bizler Qırımda yaşağan ealiniñ tek 13 fayızını teşkil etemiz. Qırımtatar halqınıñ çoqusı Türkiyede, Romaniyada ve başqa memleketlerde yaşay. Epimiz tarihiy Vatanımıznı qayğırsaq, toplaşıp, bir olıp, Vatanımıznı, tilimizni elde etmege tırışsaq, o vaqıtta Vatanımıznıñ ve tilimizniñ saibi olurmız, inşalla!

TAVSİYELER

ZAFER KARATAY, KIRIMOĞLU’NU VE ESERİNİ ANLATACAK

Ankara’da Kırım vakfı tarafından düzenlenen “Tarih ve Kültür Konferansları” çerçevesinde 30 Mart 2024 tarihinde Emel …