Yuvarlak Masa: “KIRIM TATARLARI: ETNONİMİN KADERİ”

284, F. Tutku AYDIN, 2023, Açık erişim, Dergi İçeriği 9 Görünüm

Yuvarlak Masa:
“KIRIM TATARLARI: ETNONİMİN KADERİ”

Takdim ve Çeviri: Filiz Tutku AYDIN^[1]

Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü Öğretim Üyesi Filiz Tutku Aydın ve Tataristan Cumhuriyeti Bilimler Akademisi, Mercani Tarih Enstitüsü, Kırım Bilim Merkezi’nden Eldar Seydahmetov tarafından düzenlenen “Kırım Tatarları: Etnonimin Kaderi” konulu çevrimiçi yuvarlak masa toplantısı “uzaktan” zoom aracılığıyla 4 Mart 2023 tarihinde gerçekleştirildi. Aşağıda akademisyen ve diğer katılımcıların, Kırım Tatar halkının kimliği ve etnonimi konularında ifade ettikleri görüşlerinin transkripsiyonunu sunmaktayız.

Katılımcılar:

Hakan Kırımlı, Prof. Dr., Uluslararası İlişkiler Bölümü, Bilkent Üniversitesi (Ankara, Türkiye).
Tutku Aydın Bezikoğlu, Dr., Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü, Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi (Ankara, Türkiye).
Elvira Kemal, Yerel tarihçi (Stuttgart, Almanya).
Refat Abducemilev, Filoloji Bilimleri Adayı, Kırım Tatar Filolojisi, Kırım Etniklerinin Tarihi ve Kültürü Araştırma Enstitüsü Kıdemli Araştırmacısı, Fevzi Yakubov adına KIPU, Rusya Federasyonu Bilimler Akademisi Mercani Tarih Enstitüsü, Kırım Bilim Merkezi Kıdemli Araştırmacısı. Tataristan Cumhuriyeti Bilimler Akademisi, Ş. Mercani Tarih Enstitüsü (Akmescit, Kırım).
Edige Burak Atmaca, Doktora öğrencisi, Varşova Üniversitesi (Varşova, Polonya).
Zevri Komürcü, Kırım Gençlik Folklorcular Derneği üyesi (Eskişehir, Türkiye).
Nariye Seydametova, Doktora öğrencisi (İstanbul, Türkiye).
Metin Omer, Dr, Ovidius Üniversitesi (Köstence, Romanya);
Rustem Komürcü Doktora, orkestra şefi, araştırmacı (Bahçesaray, Kırım).
Ufuk Aykol, Doktora öğrencisi, Hacettepe Üniversitesi (Ankara, Türkiye).
Eldar Seydametov, Tarih Bilimleri Adayı, Rusya Federasyonu Bilimler Akademisi, Şehabettin Mercani Tarih Enstitüsü, Kırım Bilim Merkezi Başkanı (Akmescit, Kırım).

Etkinlikte “Kırım Tatarları” etnonimi, onun tarihî kaynaklardaki temsili, yenilerde bazı çevrelerce etnonim olarak kullanılmaya başlanan “Qırımlı/Qırım” (Kırımlı/Kırım) terimi tartışıldı. XX. yüzyılın sonunda ortaya çıkan “Kırım Tatarları” öz adı yerine, onu yapay olarak bir etnonime dönüştürme eğiliminin nedenleri ve mantığı masaya yatırıldı. Toplantıya katılan bilim insanları, Kırım Tatar halkının adının “Qırımlı” olarak değiştirilmesi durumunda bu halkın ve diasporasının bölünmesine yol açabilecek olası risklere ve olumsuz sonuçlara dikkat çektiler. Aynı zamanda, tarihsel olarak inşa edilmiş etnik kimliğin de kaçınılmaz olarak aşınacağının ve bunun da halkı daha sonra asimilasyon ve yok olma tehlikesine düşüreceğinin altını çizdiler.

Yuvarlak masa toplantısına Kırım, Türkiye, Romanya ve Polonya’dan tarih, filoloji, siyaset bilimi, sosyoloji, folklor alanlarında uzman Kırım Tatar akademisyenlerinin yanı sıra halktan temsilciler de katıldı. Hakan Kırımlı, Refat Abducemilev, Filiz Tutku Aydın, Rustem Komürcü, Eldar Seidametov, Elvira Kemal, Ufuk Aykol, Zevri Komürcü, Edige Burak Atmaca, Nariye Seidametova, Metin Omer kendi fikirlerini anlattılar. Sonuç olarak, yuvarlak masa katılımcıları bir konferans düzenlemeye ve etnonim sorunları üzerine bir makale derlemesi hazırlamaya karar verdiler.

Filiz Tutku Aydın:

Bildiğiniz gibi, belli bir zamandır halkımızın “Qırımlı” olarak tanımlanması üzerine oldukça canlı bir tartışma başladı. Bazı kanaat önderleri ve kamusal-siyasi çevrelerin temsilcileri bu terimin kullanımını Kırım’daki medyada sık sık ifade etmeye başladılar.

Bekir Mamutov geçtiğimiz günlerdeki yayınlardan birinde bu konuyu ele aldı. Aynı zamanda Elvira Kemal de aynı konuda bilimsel bir makale yayınladı. Kırım’da, kısa bir süre önce, çeşitli ticari işletmeler ve perakende satış mağazaları, indirimli mal satın almak için kullanılabilen “Qırımlı” kartını kullanıma soktular. “Qırımlı” kimliği ile ilgili bu tarz iddiaların yaşlı neslimizi tessüre uğrattığını da duyuyoruz. Ancak halkın “Qırımtatar” olarak bilinen adını bu şekilde değiştirmek mümkün mü? Bu içinde bulunduğumuz günlerde anlamlı bir siyaset mi? Altında başka bir niyet, bir tehdit var mı? Bu meselede harekete geçmeli miyiz? Yoksa eylemlerimiz, böyle bir pozisyonun yayılmasını durdurmaya yönelik girişimlerimiz durumu daha da kötüleştirebilir mi?

Bugün bizi bir araya getiren sorular bunlar. Ve burada mademki böyle “Qırımlı” etnonimi gibi bir iddia var, buna karşı ne gibi argümanlar sunabileceğimizi de gözden geçirmeliyiz. Akılcılıkla ve stratejik olarak nasıl hareket etmeliyiz? Gençlerimiz neden bu “Qırımlı” modasının etkisi altında kalıyor? Belki de bunun nedeni bizler; özellikle dil, tarih ve kültür alanında bilgiyi yaygınlaştırmak için yeterince eğitim çalışması yapmamamızdır? Belki de biz bilim insanları, akademik düzeyde derhal, bilinçli olarak bazı adımlar atmalı ve bu konudaki tavrımızı göstermeliyiz.

Yuvarlak masa toplantısının değerli katılımcıları, bu doğrultuda ne yapmalıyız? Her biriniz “Qırımlı” ismi etrafındaki mevcut tartışmalara ilişkin analizlerinizi bize aktarın. İlk sözü Sayın Profesör Hakan Kırımlı’ya verelim.

Hakan Kırımlı:

İsimle ilgili sorun çok eski zamanlardan beri farklı milletler arasında ortaya çıkmıştır. Ve tarihte aynı ismin bir milletten diğerine geçtiği durumlar olmuştur. Aynı şey bizde de oldu. Bazen bir kabilenin adı bir etnik gruba etnonim olarak verilmiş. Tarih pek çok örnekle doludur, dolayısıyla bu tür konuları akademik tartışma düzeyine taşımaya ne zamanımız, ne de imkânımız var. Benim görüşüme göre bunu yapmak gerekli değil.

Rusların Vikinglerin, yani İskandinav Vikinglerinin torunları olduğunu biliyoruz. Bugünkü Fransızlar ya da “Franklar” Cermen kabilesi Frankların adını taşıyor. Modern Bulgar halkı için eski Türk Bulgarların etnonimi sabittir. Benzer örnekler çokça verilebilir. Tabii ki biz de bir istisna değiliz. Daha derinlemesine incelenmesi gereken çeşitli tarihsel nedenlerden dolayı, “Tatarlar” etnonimi Moğollardan, belki de diğer daha eski halklardan miras kalmıştır. Bugün, etnik ismi değiştirmek bir fanteziden başka bir şey değildir.

Örneğin, Ruslar arasında kendilerine İskandinav veya Slav demeyi öneren en ateşli milliyetçiler varsa, deli olarak kabul edileceklerdir. Birisi aniden Fransızları yeniden adlandırmak için inisiyatif alırsa aynı tepki beklenebilir. Böyle bir durumda, çeşitli nedenlerle de olsa, takılan isimler eski anlamlarını yitirir. Ruslardan bahsetmişken, bugün kimsenin aklına Vikingler gelmiyor. “Bulgarlar” etnoniminden söz edildiğinde kimsenin aklına eski Türk boyları gelmiyor.

Muhtemelen bize yakın olan Kazan Tatarlarının karşılaştığı bizimkine benzer bir durumdan haberdarsınızdır. Orta yaşlı uşağın iyi hatırladığı 90’lı yıllarda “Bulgarlar” etnonimi tartışması yeniden canlanmış ve bazı insanlar şu tezi öne sürmüştü: “Biz Tatar değiliz. Tatarlar barbardır. Tatarlar Moğollarla akrabadır. Bizim Moğollarla hiçbir ilgimiz yok. Biz Bulgarız.” Bu girişimcilerin arasında benim tanıdıklarım ve arkadaşlarım da vardı. Nüfus sayımında bile birçoğu kendini Bulgar olarak konumlandırdı. Sonuç ne oldu? Yaklaşık bin kişi Bulgar olarak kaydoldu, geri kalanı “Kazan Tatarları” etnik adını korudu. Bununla birlikte, Tataristan’da, size uzun süre haklılıklarını açıklayacak ve anlatacak olan “Bulgarlar” etnoniminin taraftarlarına rastlamak hala mümkündür.

Hem Kazan Tatarlarında hem de biz Kırım Tatarlarında Moğol-Tatarlar ile olan tarihî bağlantı, gözle görülür bir şekilde psikolojik bir komplekse neden olmaktadır. Bu mitolojiler belirli sosyal stereotipler ve olumsuz tepkiler yaratıyor. Eğer kendimizi “Qırımlı” olarak adlandırmaya başlarsak, bu halkın canlanmasına ve refahına katkıda bulunacak mı? Bugün şu açık gerçeği görmemek için kör olmak gerekir: Hangi ismi bulursak bulalım – kendimize İsa Peygamber desek bile – bir ulusun yeniden adlandırılması onun temel sorunlarını çözmez.

Ben bir tarihçi olarak, bir Kırım Tatarı olarak konuşuyorum. Adımızın tarihsel olarak hatalı olduğuna yüzde yüz inansam bile, “Qırımlı “yı halkın yeni adı olarak kabul etsem bile, bunu kanıtlayamayacağım, kimsenin böyle bir şansı yok. Diyelim ki aramızda 500 kişi var – “Qırımlı” adını benimseyenler, 1000 kişi “Qıpçak” adını savunacak, 250 kişi başka bir şey önerecek, tüm bunlar onların hayal gücünün meyvesi düzeyinde kalacaktır. Çünkü tarihte, tüm tarihî belgelerde, her yerde – şu anki ismimiz durmakta. Bu bağlamda şu anda benim halkım Sırat Köprüsü’nden geçiyor. “Olmak ya da olmamak” – kendimizi koruyabilmek ya da yok olmak arasında yol ayrımındayız. Hamletvari bir seçim durumundayız. Uzmanlar bir tarihî gerçeği iyi hatırlayacaklardır. 1453 yılında İstanbul’a gelen Türkler, rahiplerin yüksek sesle tartıştığı bir kiliseye girerler. Rahiplere tartışmanın konusu hakkında bir soru sorduklarında, cevap olarak şunu duydular: “Melekler hakkında tartışıyoruz ve onların kadın mı yoksa erkek cinsiyetine mi ait olduklarını tartışıyoruz”. İşte bu yüzden bugün bu tartışmayla vakit kaybetmek kabul edilemez bir lükstür. Yok olmanın eşiğindeyiz ve Kırım Tatarları ya da Moğollar ne olursak olalım fark etmez yok olabiliriz.

Kafamızı karıştırmayalım! Bir kişi, bakış açısı, hobileri, eğitimi, işi, zevkleri ve benzerleri ile bağlantılı kişisel özelliklere sahiptir, tek kelimeyle – sosyal olarak koşullandırılmıştır. Aynı zamanda bunlar kişiye doğumda verilen isminden bağımsızdır. Halkın adı için de aynı şey geçerlidir.

– Biz Kırımlı Müslümanlar mıyız? – Elbette, biz Kırım Müslümanlarıyız.

– Biz Kırım Türkü müyüz? – Tabii ki Kırım Türküyüz.

– Biz Kırımlı mıyız? – Tabii ki Kırımlıyız.

– Bizden daha Kırımlı kim var? Kıpçaklar mı? – Tarihî bir gerçek olarak ikimiz de Kıpçağız, yani Kıpçak (Kuman) kökenliyiz.

– Nogay mı? – Evet. Her birimizin içinde Nogay kanı akıyor. Her birimiz Kırım’ın tarihiyiz.

Hepsi içimizde. Ancak, tüm bunlar bizim isimlerimiz değil, halkımızın isimleri değil, onun doğasında var olan, onu karakterize eden ve özünü oluşturan özelliklerdir. Unutmamalıyız ki, “Kırım Tatarları” adı bizi sadece Kırım’a, yani vatanımıza değil, aynı zamanda geçmişimize ve tüm Türk dünyasına bağlamaktadır.

Bugün muhaliflerimize, yanlış yönlendirilen dostlarımıza, ki aralarında vatan Kırım’ı seven çok nazik, vatansever insanlar olduğunu biliyorum, bu durumu açıklamalıyız. Ulusun yeniden adlandırılması konusunu gündeme getirmenin zamanı olmadığını belirmeliyiz. Şu anda dilin korunup korunmayacağı, halkın korunup korunmayacağı gibi çok ciddi sorunlar var. Ve ne söylersek söyleyelim, nerede konuşursak konuşalım, biz Kırım Tatarıyız. Türk olmamızla, inancımızla – İslam’la ve tabii ki kökenimizle – Kırım’la gurur duymalıyız. Bizden başka kim daha Kırımlı sayılır? Yok olmakta olan ve sayıları bir elin parmaklarını geçmeyen Karaylar ve Kırımçaklar hariç. Toroslar ve İskitler çoktan gittiler, ama biz varız – eski topraklar, Kırım Tatarları.

Sonuçta, tarihsel tartışmalarda Taurialılar ve İskitlere dayanan kökenimiz hakkında konuşarak çok daha inandırıcı olsak bile veya Kırım’daki kökenimizi Adem ve Havva’ya bağlasak bile, rakiplerimiz farklı davranacak mı? Tabii ki hayır. Kendimizi kandırmaya gerek yok.

Bu bağlamda, bu konuyu şimdi abartmaya gerek olmadığını söylemek isterim. Bugün bu bizim sorunumuz değil. Ancak, aynı zamanda bilim adamları, tarihteki yerimizi işaretleyecek, “Tatarlar”, “Kırım Tatarları” ve “Kırımlı” terimlerinin özünü ve etimolojisini ortaya çıkaracak derinlemesine çalışmalar yapmalıdır. Araştırmanın sonuçları, bu tartışmaya katılan bilim adamlarının çevresini genişletecek çeşitli bilimsel yayınlarda ve monografilerde yayınlanmalıdır. Bu konuda gerçeğe ulaşmanın yolu budur. Tartışma konusunu tam olarak anlamamış sıradan insanların bilincinin manipüle edilmesine izin verilmemelidir. Bugün Kırım Tatar iletişim ortamında bu tür ifadelere yer yoktur ve olmamalıdır: “Ben Kırım Tatarı değilim, ben Tatarım”, “Ben Tatar değilim, ben Kırım Tatarıyım”, “Ben Kırım Tatarı değilim, ben Kırımlıyım”, “Ben Kırımlı değilim, ben Kırım Müslümanıyım” ve diğerleri gibi polemiklerin hiç yeri yoktur.

“Qırım”, coğrafi bir isim olması gibi basit bir nedenden dolayı etnik bir isim olamaz. Bir etnonim adı vardır, bir de coğrafi bir noktanın adı vardır. Kırım bir yarımadanın adıdır, bir ülkenin adıdır. Bir insan böyle bir ismi taşıyamaz.

Bu sorunu henüz ulusal düzeye taşımak gerekmiyor, ancak geniş bir bilim insanı yelpazesi tarafından tartışmalara başlamak gerekiyor. Aynı zamanda, ismin değiştirilmesi fikrini dile getirenlerle ilgili argümanlar ve gerekçeler de doğru olmalıdır. Özellikle de bu kişiler düzgün, iyi ve son derece vatansever insanlar olarak bilindikleri için. Kimse onlar hakkında kötü bir şey söyleyemez. Aynı zamanda, bazı politikacılar tarafından “Qırımlı” etnik adının kullanılmasına da önem verilmemelidir. Çünkü “Kırımtatar” adı tüm dünya tarafından biliniyor ve bu iş burada bitiyor!

Türkiye ve Romanya’da yaşayan Kırım Tatarları da bu sorunun tartışılmasında yer almalıdır. Sayın Metin Ömer, Romanya’da Romanya Tatarı olmadığını, ancak orada yaşayan Kırım Tatarları olduğu gerçeğini de dikkate almalıdır. Sonuçta, Filiz Tutku Aydın’ın Romanya’da yaşayan atalarının Romanya Tatarı olduğunu, ancak Türkiye’ye göç ederek Kırım Tatarı olduklarını söylemek saçma olacaktır. Türkiye Tatarları ya da Kırım Türkleri demek de kabul edilemez. Türkiye’de yaşayan Kırım Tatarları vardır. Dolayısıyla Kırım’da yaşayan Kırım Tatarları gerçeği tartışma konusu değildir. İsim ile mülkiyeti birbirine karıştırmanın kabul edilemez olduğu kanaatindeyim. Bu iki kavram birbirine karıştırılmamalıdır. İlginiz için teşekkür ederim!

Elvira Kemal:

Yuvarlak masanın değerli katılımcıları! Ben Elvira Kemal, bir tarihçiyim. Kısa bir süre önce, içeriği ve başlığı itibariyle bugünkü etkinliğimizin temasıyla tamamen ilgili olan bir makalem yayınlandı. Konuşmamda bu makaleden bazı bölümleri tez olarak dikkatlerinize sunmaya ve halkımızın kendi adını koymasına ilişkin açıklamalarda bulunmaya çalışacağım.

Bu sorun ele alınırken, “Qırımlı” kimlik politikası ne zaman ve nasıl ortaya çıkmıştır veya bu isim kimler tarafından ortaya atılmıştır?” sorusu akla gelmektedir. Kim olduğumuzu – “Qırım Tatarları” veya “Qırımlılar” – tanımlama sorununun ulusal öz farkındalık süreciyle ilgili olduğunu düşünüyorum. Geçen yüzyılın başında Volga Tatarları, Azeriler ve diğerleri arasında kendi halklarının adı sorusu gündeme geldi. Kırım Tatarları için bu süreç baskılar, zulümler ve 1944 soykırımı nedeniyle “kısa kesildi”. Ancak yirminci yüzyılın başlarındaki Kırım Tatar elitinin “Qırımlılar” terimini kullanmayı düşünebileceğinden bile şüpheliyim.

Kırım Tatarlarının soykırımından sonra halkımız “Tatarlar”, “Moğollar” diyerek Kırım’dan ayrılmaya çalışıldı. Bu, halk içinde “öz adın” değiştirilmesi konusuna dönüşen bir kompleks yarattı. Resmi düzeyde ilk kez 2000 yılında öz isim konusu Bekir Mamutov tarafından Kırım Tatar Kurultayı toplantısında gündeme getirildi. Ancak Kurultay bu konunun görüşülmesine karşı oy kullandı.

“Kırım” kelimesi de Moğolca kökenlidir. “Kırımlılar” (Kırımlı) terimini destekleyenler nefret kompleksinden kurtulamayacaklar. Şu anda Kırım’da Slav nüfusu Kırım Tatarlarından çok daha fazladır. Bu nedenle ismin değiştirilmesi halkımız için tehlikelidir. Basitçe söyleyelim bu adı kullanırsak halkımız dağılacaktır. Şu anda Kırım’da Kırım Tatarları toplam nüfusun yaklaşık %15’ini oluşturuyor, dil konusunda büyük sorunlarımız var. Ve eğer ismi değiştirirsek, halkımız Türk olmaktan çıkabilir.

“Kırımlı” kimliğini destekleyenler hangi fikirleri savunuyor? Halkın “Qırımlı” olarak tanımlanmasını savunanlar, bu ismin kullanımının tarihselliğini kanıtlamaya çalışıyorlar. Ancak Kırım Hanlığı dönemine ait belgelerde, “Tercüman “ya da benzerlerinde “Kırımlı” adı çok az, sadece coğrafi bir işaret olarak kullanılıyor. “Tatar” ve “Kırım Tatarları” terimi etnik bir işaret olarak kullanılmaktadır.

“Qırımlı” isminin savunucuları şimdi tarihi ve tarihî gerçekleri terimin kendisine göre ayarlıyorlar. Bu etnik isim elbette tarihsel sürekliliğe zarar veriyor. Atalarımızla, hatta ebeveynlerimizle bağlantımızı kesiyor, çünkü onlar “Qırımlıların” kim olduğunu anlamıyorlar. Dedelerimiz ve ninelerimiz kendilerini asla böyle adlandırmadılar. Türkiye, Romanya, Amerika Birleşik Devletleri ve diğer ülkelerdeki Kırım Tatar diasporası kendilerini böyle adlandırmıyor. Adımızı değiştirirsek hepsiyle bağlarımızı koparırız.

“Qırımtatar” yerine “Qırımlı” ismini kullanmak stratejik olarak mantıklı mı? Bugünkü sorunlarımızı çözmede ne faydası var? Ben bunda sadece zarar görüyorum. “Qırımlı” ismini destekleyenler, fikirleri değiştirmenin mümkün olduğunu düşünüyorlar. Ve bu yüzden aktif propaganda yürütüyorlar. Özellikle de medyada. Ancak bu gelecekte sadece halkımızı bölecektir. Benzer örnekler zaten yaşanıyor.

Refat Abdülcemilev:

Bugün söz konusu olan sorun halkımız için özel bir derinlik ve önem kazanmıştır. Ortaya çıkış nedenlerinin araştırılması, “Qırım” ismini destekleyenlerin neden bu kadar hararetli bir şekilde konumlarını savunmaya çalıştıklarının anlaşılması gerektiği sonucuna varılmıştır. Onlar, halkımızın “Qırımlı” olarak yeniden adlandırılmasının belli milletle ve kesimlerden bağımsızlığı getireceğine ve Kırım Tatarlarının Kazan Tatarlarının bir parçası olduğu fikrini ortadan kaldıracağını iddia ediyorlar. Bir yandan bu doğru. Ancak bu duruma diğer taraftan bakarsak, kim olursa olsun – Kazan Tatarları, Başkurtlar, Kazaklar, Özbekler veya başka herhangi bir Türk halkı – onlar bizim kardeşlerimizdir. Dolayısıyla onları küçümsemek tamamen yanlış ve kabul edilemez olur. Hepsi İslam dinine mensup Türk halkları olarak bilinmektedir. Aynı zamanda, halkımızın adının “Tatarlar” olarak geçtiği binlerce tarihî belgenin varlığı gerçeği de göz ardı edilemez.

“Qırım” veya “Qırımlı” ismini savunanlar, pozisyonlarını savunurken, “Kırımlılar” olarak geçtiğimiz “Elçilik Kitapları” gibi bir Rus tarihi belgesini kanıt olarak gösteriyorlar. Yani, Kırım Hanlığı dışında bu isim yabancılar, bu durumda Rus devlet yetkilileri tarafından kullanılıyordu. Aynı zamanda, “Qırımlı” adının doğruluğu hakkındaki görüşün destekçileri, Rusların “Tatar” kelimesini bizim için bir takma ad olarak kullandıklarında ısrar ediyorlar. Ancak, kapsamlı belgesel kanıtların yokluğu bu tür iddiaları çürütmeyi kolaylaştırmaktadır. Aksine, yukarıda da belirtildiği gibi, Han dönemine ait çok sayıda tarihî belge bulunmaktadır: hanın sıfatları, saray edebiyatı eserleri (tevarihler). Onlarda “Tatar askeri”, “Tatar ordusu” ,”Tatar hanları” vb. gibi ifadeler vardır. Ayrıca Batı Avrupa ülkelerinin temsilcileri Kırım hanlarına hitap ederken “Emperor Tatarorum” (Tatar imparatoru) ifadesini kullanıyorlardı.

“Tatar” adı neden bugün aktif tartışmalara vesile oldu? Çünkü bu kelime bir genelleme olarak diğer Türk halklarına da uygulanmıştır. Ancak bugün “Tatar” kelimesinin bizim halkımızı ifade ettiğini anlamalıyız, çünkü Kırım Hanlığı Altın Orda’nın, yani Tatar devletinin ardılıdır. Bu nedenle Kırım Hanlığı’nda yaşayan halk Tatar olarak adlandırılmıştır. Eğer tarihin I. Gasprinski ve N. Ç. dönemine dönersek. Gasprinski ve N. Çelebicihan dönemine dönersek, herkes Kırım Tatar parlamentosunun ve çeşitli Kırım Tatar kurumlarının varlığını biliyor, bunların reddedilemezliği şüphe götürmez. “Qırımlı” taraftarları buna karşı çıkmaya çalışsa bile, argümanlarının hiçbir temeli olmayacaktır.

Bugün, halkın adını değiştirme girişimleri kesinlikle uygunsuzdur. Ne de olsa bu fikri herhangi bir tarihsel unsura “bağlamak” mümkün değildir. Aksine, halkın “Tatar” kelimesiyle adlandırılması tüm tarihî belgelerde ve el yazmalarında görülmektedir

Halkın adının “Qırım” olarak değiştirildiğini varsaysak bile, karmaşık hukuki ve siyasi sonuçlarla karşı karşıya kalacağız. Sonuçta, bizi Kırım Tatarı olarak tanıyan tüm dünya haklı olarak “bu durumda Kırım Tatarları kim?”, “bu tamamen farklı bir halk mı?” sorularını soracaktır.

Burada sayın Profesör Hakan Kırımlı’nın “Kırım bir coğrafi bölgenin adıdır ve orada yaşayan tüm halklar (Karaylar, Kırımçaklar, Ruslar ve diğerleri) “Kırımlı” (Kırımlılar), yani Kırım’da yaşayan, Kırım’ın sakinleri olarak kabul edilebilir” şeklindeki mantıklı ifadesine katılmak zorundayız.

Kanaatimizce, “Qırımlı” adı etrafında tartışmanın ortaya çıkmasının bir başka nedeni de Kırım Tatarlarının sürgün edilmesi ve daha sonra yabancı topraklarda ikamet etmeleriyle ilgili olaylar olarak adlandırılabilir. Özbekistan, Kazakistan ve halkın yerleştirildiği diğer bölgelerdeki yerel halka yeni yerleşimciler hakkında “olar Kırımlılar” (“onlar Kırımlılar”) denildi. Aynı şekilde Kırım Tatarları da kendileri için “biz Kırımlıyız” (“biz Kırımlıyız”) diyorlardı. Yani, ayrılmadan önce yaşadıkları coğrafi bölgenin adını vurguluyorlardı.

Burada, “Sansız kop Tatarlarnıñ hanı” (“Sayısız Tatarların Hanı”) ifadesinin bulunduğu Han dönemine ait belgeler ve etiketler hakkında birkaç söz daha söylemek gerekir. Bu, Han’ın kendisini Tatarların hükümdarı olarak gördüğü anlamına gelmektedir. Bununla birlikte, Osmanlı dönemine ait bazı coğrafi haritalarda, Kırım yarımadası ve modern Ukrayna’nın bitişiğindeki güney toprakları ile Kuzey Kafkasya topraklarının bir kısmı “Vilayeti Tataristan” olarak etiketlenmiştir.

Elvira Kemal’in “Qırımtatar” adının halkımızın onurunu zedelediği iddiasının bir klişe ve kompleks eseri olduğu hakkındaki görüşlerini paylaşıyorum. Ancak bu tür görüşler cevapsız kalmamalıdır. Avrasya kıtasında etkileyici topraklara sahip olan Tatarların büyük devletinin tarihini hatırlamalıyız. Bu, tarihî ve edebî kaynaklarda doğrulanmaktadır.

Örnek olarak, Üseyin Toqtargazı’nın “O kimdir?” adlı şiirini dikkatinize sunmak istiyorum:

O Kimdir?

Dağda yaşar, yaqmağa bir odunı yoq,

Suv başında suvdan yanmağan künü yoq,

Aşlıq saçar, aşamağa iç unı yoq.

O tatarlardır: Qırımnıñ yerlileri,