ZORBALIQ QIRIM TATAR HALQINIÑ İRADESİN SINDIRMADI !

 Halqımız birdem, qaviy iradesini numayış etti ve milis yolbaşçılarınıñ “Halkıñ turuşı parçalansın”, “Halqnı dağıtıñız!”^[1], “Aqaylarnı def etiñiz!”^[2] kibi emirleri onı boysundırmadı.

1987 senesi Mosqvada halqımız tarafından yapılğan narazılıq areketlerinden soñ, SSCB ükümeti milletimizniñ öz maqsadına irişmek içün çeşit türlü uquqiy areketlerge azır olğanını körip, bizni toqtatıp olamaycağını añlağan edi. Akimiyet, halqımıznı ğurbetlikte cezalap, onı anda tutıp olamaycağını da bildi. Halqımıznıñ öz vatanına qaytmaq istegine qarşılıq köstermek vazifesini beceralmayıp, sovyet ükümeti faal areketlerden passiv şekilde öz faaliyetini devam etmekte edi. Passiv areketler komissiya ve iş gruppalarının teşkil olunmasınen ibaret edi. Bu qurumlar sanki bizim meselenen oğraşqan kibi olıp, halqımıznı aldatmaq maqsadında edi.

Bu areketlernen beraber akimiyet bizge qarşı faal dava ocaqlarını (faal dava areketlerini) meydanğa ketirmege tırıştı. Bu işte sürgünlikten soñ bizim evlerimizge yerleştirilgen adamlar da işletildi. 24 iyül 1987 senesinde Rusiye İnformatsion Telegraf Agentligi olğan TASSniñpis beyanatı darqatılğan edi. Bu beyanatta Qırım Tatarlarınıñ Ruslarnı, Ukrainlerni ve başqalarnı furunlarda gece-kündüz tiri tiri yaqqanları aqqında yalan-uydurmalar bildirildi. Böyleliknen SSCB ükümeti tarafından halqımızğa qarşı uydurılğan bu beyanat, Qırımnıñ diger millet ealisine hitap olaraq Qırım Tatarlarğa qarşı ayaqqa turmağa açıq-aydın çağıruv edi. Lakin bu tedbirler beklenilgen neticeler ketirmedi.

Halqımız öleyatqan cinaiy rejimniñ areketlerini sezip başlağan edi. Qırım Tatarları akimiyetniñ nezareti olmadan, tarihiy vatanına avdetni öz teşebbüsinen başlağan ediler. Akimiyet, elbette, bu avdetke çeşit usullarnen qarşılıq köstergen edi. O devirde çıqqan gazetlerdeki maqalelerniñ mündericesinden akimiyetniñ ayneciligini, yapqan işlerini bilmek mümkün. Men ise aqlımda siñip qalğan bir adiseni hatırlatmağa isteyim.

Akimiyet halqımıznı qorquzmaq ve Qırımğa avdetni toqtatmaq maqsadınen aktsiyalar (areketler) ötkermek qararına keldi. Buña çare de tapıldı. Böyleliknen, 1988 senesi 11-sentâbr künü Qırımnıñ eñ büyük rayonı olğan Yedi-Quyuda (künümüzde resmiy adı Lenino) facialı vaqialar olıp keçti. Bu kün arfesinde Qırım Tatar teşebbüsçiler gruppası yerli akimiyetke Yedi-Quyu (Lenino) qasabasında Qırım Tatarlarnı “propiska” yapmağanları, yani olarnı yaşağan adreslerge qayd etmegenleri sebebinden miting ötkerecegi aqqında haber etti.

Propiska enstitüsü, Qırım Tatarlarğa qarşı maqsatlı qullanıldı. Birevin qaydının olmağanı, yasaların kötü niyetli bozuluvı dep sayıldı. Böyle olğanlar basıldı ve mahkemeler tarafından hapis cezası berildi, sözlü añlaşmanen satıp alınğan evlerden insanlar çıqarılıp Qırımnıñ tışına atıldı. Musa Mamut’nuñ, uzun vakittir devam etken zorbalıqqa qarşı qorantasın qorçalamaq için üstüne benzin töküp özünü evinden çıqarmaq içün kelğen hükümet adamlarının közleri öğünde yaqqanını erkes bile.1987 tarihli Moskova olaylarından son, vaziyet biraz deñişti. İnsanlarımıznıñ evlerini boşaltıp yıqmaq teşebbüsleri daa seyrek oldu. 17 Ocak 1988’de, Qarasuv Bazar’nıñ Miçurinsky köyünde, Kazım Halilov’un ailesi suvuq qışta soqaqqa atıldı ve evleri bir buldozernen yıqıldı. Bu öz evinden son atılma vaqası edi. Qırım Tatarlarınıñ satıp alğanları evleriniñ tescil etilmemesi, işe kirmeq için ikamet qaydı, ikamet qaydı içün bir işte çalışuv şartı umumiyleşti. İkametsiz evlernin elektirik ve suvları da kesile edi.

11-sentâbr künü Yedi-Quyu (Lenino) qasabasınıñ merkeziy meydanında 250-ge yaqın vatandaşımız toplandı. Akimiyet olarğa qarşı yahşı azırlıq kördi: meydanğa suv fışqırtqan ve yanğın söndürgen maşinalar ketirildi, aydavcılarnıñ oturğan yerleri bolatlı tellernen qoralandı. Bundan da ğayrı o yerge ihtiyat askerleri ve yüksek rutbeli zabitlernen tolu perdelernen çevrilgen avtobuslar ketirildi. Zırhlı yelek ve qasqlarnı kiygen askerler beşer adamdan ibaret sıralarda eki qolonna olıp ve gruppalarğa toplanğan milisler vatandaşlarımıznıñ “ücümini” beklediler. Vilâyet proquraturasınıñ (savcılık) idaresi ve başqa idarelerden kelgen közeticiler ise rayon icra komitet binasınıñ arasından semetdeşlerimizni közetip turdılar. Aslında bu yer akimiyet ve “cemaatçılıq” vekilleri ve “muafız”larnen tolğan edi. Rayon ve partiya yolbaşçıları vaqianı rayon icra komiteti binasınıñ ekinci qatından seyir ettiler. Olarnıñ arasında öz iri kevdesinen başqalardan ayrılıp turğan rayon icra komitetiniñ reisi Kubruşko körünip tura edı. Vaqianı meydannıñ çeşit yerlerinden eki kamerağa çıqardılar. Vatandaşlarımızdan 200 metre mesafede, Puşkin soqağında telegraf tarafına taba ğadaplanğan adamlar tura edi. Köp Kenegez(Krasnogorka), Qara Quyu(İliçövo), Ayıp Eli(Lugovoye) kibi ve daa başqa qomşu köylerden ketirilgen bu insanlar şeer hocalığınıñ, hastahaneniñ ve başqa müessiselerniñ sarhoş «faal azaları» edi. Qomşu soqaqlar ve meydançıqlarda boş avtobuslar yerleştirilgen edi.

Soñra ise mına böyle vaqialar olıp keçti. Vilâyet proquraturasınıñ idare proqurorı G.A. Kolosov ve Yedi Quyu (Lenino) Rayon İçki İşleri Şübesi (ROVD) müdiri N. İ. Malaşevskiy vatandaşlarımızğa mitingni ötkermek içün izin berilmegeni ve onıñ içün miting qanundan tış olğanını ayttılar. Olar 28-iyül 1988 senesinde SSCB Yuqarı Şurası Prezidiumınıñ çıqarğan qararını oqup, toplanğanlardan darqalmasını talap ettiler. Eger de vatandaşlar talapnı yerine ketirmeseler, olarnı yaqalap, mahkeme cezası bereceklerinen qorquzdılar. Bu qorquzuvlarğa qarşı semetdeşlerimiz biri-birinen qoltuqlaşıp alqa şekilinde turdılar. Alqa içine qadınlar ve balalar alınğan edi. Aqaylar ise biri-birleriniñ qoltuğından qattı tutıp, alqanı qaviyleştirdiler.

N. Malaşevskiy: “Halqnı dağıtıñız!” – dep emir berdi. Askerler adamlarımıznı meydannıñ çetine sıqlaştırıp, beş metrge çetleştirdiler ve şına (takoz) şekilinde turıp, ücümge azırlandılar. Olar bütün küçünen çapıp, anda bulunğan halqımıznı ekige böldiler. Ziy-çuv, basuv, sıquv, qadınlar ve balalarnıñ ağlavı, bağıruvları, erkeklerniñ açuv sımaları…

O anda er şey añlaşıldı: askerlerniñ areketleri, strategiyası ve ücüm üslüpleri evelden azırlanğan edi. Boş olğan yerni milisler zapt ettiler. Askerler keri çekilip, evelki kibi turdılar.

N. Malaşevskiy: “Aqaylarnı def etmege başlañız!“, – dep nevbetteki emrini berdi. Kene de, evelden azırlanğan askerler ekişer-ekişer olıp er bir aqayğa yaqlaştı ve ellerini burdılar. Askerlerge yardımğa aşıqqan milis bir aqaynıñ saçlarından tuttı. Bu Yedi Quyu (Lenino) qasabasınıñ sakini İsmail Ziyadin(ov) edi. Böyleliknen, aqaylarnı alqadan çıqarıp, avtobusqa süyreklep alıp kettiler. Mında olarnı beklegen daa bir milis İsmail Ziyadin(ov)nıñ ayaqları arasına urıp, bu mitingçini avtobusnıñ içine itekledi. İsmail Ziyadin(ov) zalımlarğa qarşılıq köstermege tırıştı. O, öz omuzınen avtobus qapusına tireldi. İsmailniñ saçından tutqan milis eki qolunen onıñ başını bütün küçünen sallap, sol çekesini avtobusqa üç kere yahşı etip urdı. İsmail alsızlandı, onıñ küçü-taqatı ketti. Bu arada onı avtobusqa attılar. Avtobusta oturğan vatandaşlarımız açuvlanıp, avtobusnı içten sallamağa başladılar. Amma buña da çare körüldi. Kene de emir berildi. Avtobus yanında turğan ve azırlanğan milis onıñ penceresine nasıldır gaznı püskürtti. Avtobusta olğan adamlar, ağızınen nefes alıp, özüne yer tapıp olamadılar.

Sadıq Berber(ov), Abdureşit Ceppar(ov), Rustem Üsein(ov) N. Malaşevskiyge hitap ederek “Biñbaşı arqadaş, yarbay Barançuk’nıñ yanına keçmege ruhsat beriñiz! Bu işniñ bitirilmesi aqqında onınen laf etecekmiz…”^[4] dep muracaat ettiler. N. Malaşevskiy birisi kapitan, digeri biñbaşı unvanında eki milisni çağırıp Sadıqqa kösterdi: “Onı yaqalañız! Bu liderleri. Onı işte andaki avtobusqa alıp ketiñiz!^[5] “- dedi. Pencereleri perdeli olğan bir qapulı PAZ markalı (Pavlovo Otobüs) avtobus başqalardan çette, süt tükânı qarşısında tura edi. Onıñ içinde yetekçilernen nasıl çalışmaq kerekligini bilgen milisler otura edi. Olar birden öz vazifesini becermege, yani semetdeşimizni köteklemege başladılar. Sadıq Berber(ov) bu vaqiadan soñ tibbiyat ekspertizanıñ ötkerilmesinde qattı turğan edi. Ekspertiza neticesinde onıñ sağlığınıñ zayıflaşqanı, onıñ saqat olğanı belgilengen edi.

Arma Eli (Batalnoye) köyüniñ sakini Server Zeydla(yev) vilâyet prokuraturasınıñ idare prokurorı G. A. Kolosovnıñ yanına barıp, onıñ ögünde asfalt üstüne yattı. O, aqsız yerde adamlarnıñ urulmasına narazılıq bildirmege istedi. G. A. Kolosov milislerge S. Zeydla(yev)ni çetke almaqnı işmar etti. Eki milis S. Zeydla(yev)ni kinoteatr tarafına süyreklep alıp ketti. Server Zeydla(yev)niñ apayı ömür arqadaşını qurtaracaq oldı, amma onı bar küçünen itediler. O asfaltqa yıqıldı ve turıp olamadı. Milisler, küle-küle, öyle de azğın olğan Server Zeydla(yev)ni çöplük qutusına tıqtılar. Çöplük qutusı sallanıp avdarıldı, Server Zeydla(yev) öz-özüni tutıp olamadı ve yerge yıqıldı. Milisler ise şaqa-qoratanı devam etip, onı avtobusqa süyreklep alıp kettiler.

Yaqalanğan semetdeşlerimizni avtobuslarnen alıp ketmege başladılar. Bir avtobus Kefe apshanesine yönedi, başqaları qomşu köylerniñ klublarına yol aldı. Anda endi er şey azır edi. Er bir yaqalanğanğa birer “svidetel” yani “şaat” tapıldı. Yaqalanğanlarğa qarşı cemaat tertibini bozğanları içün “protokol”lar, yani sorğu vesiqaları (tutanaqlar) tizildi. Daa bir avtobus çoq yol yürip, kene Yedi Quyu (Lenino) qasabası mahkemesi yanında toqtadı. Ertesi künü başlanğan mahkeme aynı şu künü yekünlengen edi.

15-sentâbr künü Krımskaya pravda gazetinde çıqqan “Qanun ve demokratiya bozulamaz! Yedi Quyu (Lenino) qasabasında ne oldı?”^[6] serlevalı maqalede mına böyle haber berilgen edi: “… cemaat tertibini bozğan 57 kişi yaqalandı. Ceza olaraq 47 kişige elli rubleden sekiz yüz rublegece cöreme berildi. Ukrain Sovet Sosyalist Cumhuriyeti Memuriy Qanunlar toplamınıñ 185-1 maddesiniñ, 2. qısmına binayen teşebbüsçü olğan B. Qurtosman(ov) 700 ruble, S. Berber(ov) ise 800 ruble cöremenen cezalandılar. Üç kişi tenbilendi. A. Capar(ov)ğa 5 kün apis cezası berilgen edi, lakin iş arqadaşları şefaat etkenleri sebebinden bu ceza 50 ruble cöremege avuştırıldı. Qalğan bozucılar da açıqlanalar.” Qayd etilmeli ki, milliy areketniñ faal iştirakçısı A. Capar(ov) Tamandan kelgen edi. Bu sebepten onıñ iş arqadaşlarından iç bir türlü “resmiy şefaat”, elbette, yoq edi. Añlaşıla ki, eali içün azırlanğan soyadı cedveli qalıplarında semetdeşlerimizniñ soyadları bile doğru yazılmağan edi.

Umumiy cöreme 7 biñ rubleni teşkil etti. O vaqıtta bu büyük para edi, amma Taman ve Qırımda yaşağan vatandaşlarımız kerekli paralarnı toplap, cöremelerni tölegen ediler.

Akimiyetniñ bu “operatsiya”sı bizni qorquzmaq içün yapıldı. Milisler ve askerlerniñ zorbalıq areketleri ve bunen beraber yımşaq mahkeme qararları akimiyetniñ birdem halqımıznıñ küçü ve imkânlarını esapqa alğanını kösterdi.

Narazılıq mitinginde Qırımda yazılğan ve yazılmağanlar (yani toprağımızda resmiy olaraq yaşağan ve yaşamağanlar), qartlar ve balalar, qadınlar ve aqaylar iştirak ettiler. Er bir vatandaşımız bu çıqışqa qoşulmaq kerekligini zarur kördi. Halqımız öz aq-uquqı içün küreşti. Akimiyet bu qattı birdemlikni sezip, keri çekilgen edi. Satıp alınğan evlernin qayıtları engelsiz yapılmağa başlandı. Öyle ki, boş arazilerdeki, çadır direklerinin bile qaydı yapıldı. Halqımız zaferğe erişken köründi. Lakin tam da öyle olmadı.

Otuz yıl oldu neredeyse, “SSCB Yüksek Sovyeti’nin 14 Kasım 1989 tarihli “Zornen yañıdan yerleştirilen (sürgün edilen) ve aqları içün illegal ve qanunlarnı ihlal etken halqlarğa qarşı basqıcı eylemlerin qabulü aqqında” qararını lağv etken 07.03.1991 N 2013-1 SSCB Yüksek Sovyeti qararı üstünden seneler keçti. Rehabilitasyon yasası çette taşlandı “Ukrayna cemiyetine uyum” işi yetkili maqamlarca Qırım Tatarlarını asimilasyon politikasına deñiştirildi.

Qırım tarihi yañıdan yazıldı. Qırım, Ukrayna’nın tarihi bölgesi kibi ortağa çıqtı. Coğrafya, kültürel miras Qırım Tatarı değil edi, Qırım Tatar halqınıñ eski mezarlıqları yoq etildi ve bu iş devam ete. Şu andan itibaren Qırım Tatarları bir halq değil, “etnik bazda sürgün edilğen insanlar” olaraq kösterildi.

Bu arqa planğa qarşı, saylangan edeflerge madalyalar berilmesi, cemaatni ayrıştırmağa yardım etti. Milliy emel fikri olmağanından halq arasında farqlı eğilimler meydanğa kelmesine yol açtı.

Orada körüne edi – bu Qırım Tatarlarının devletçiliği edi. Amma Qırım Tatarlarınıñ devletçiliğinden kim ve ne anlay? Cevap açıq bir şekilde uzaqtır. Şimdi bunun Qırım’daqı Qırım Tatarlarınıñ milliy-mahalliy özerkliği olğanı fikri savunula. Bazılarının körüşüne köre, Rusya böyle bir devletçililik berebilir. Başqalarının körüşüne köre ise Ukrayna bunu sağlamalıdır. Ama Ukrayna, şimdi Qırım’ğa akim değil. Ekincisi Qırım’ın kontrolünü qoluna alsa, o zaman anayasasına köre, Ukrayna üniter bir devlettir ve içinde başqa içbir milliy varlık olamaz!

Ukrayna, prensipte Qırım’nı yoq etme aqqına sahip mi? Ketken sayın daa çoq yaşlarımız merak ete: – Milletlerarası uquqqa köre, Qırım Hanlığı’nın halefi kim? Qırım’da yetki devri meselesinde kimsede belge yok. Şahin Geray onu tahttından etken tış küçnen, Rusyanen barış anlaşmasını imzalamadı. Qırım Hanlığı’nın halefi, Qırım Tatarlarıdır, yalnızca olar Qırım topraqlarınıñ keleceğin belgileme aqqına sahiptir.

 

---